Leven of overleven: is jouw zenuwstelsel chronisch overprikkeld zonder dat je het door hebt?
Door Mieke Lannoey
Overdag rennen en ‘s avonds uitgeteld tv-kijken of Netflixen; het lijkt misschien onschuldig maar je zenuwstelsel is niet blij met je. Het cliché van de overdaad aan prikkels van deze tijd begint bij veel mensen zijn tol te eisen. Zit jij ongemerkt vaak in de fawn-fight/flight-freeze-modus? Je leest erover in dit artikel van burn-outexpert Mieke Lannoey.
Een deadline moeten halen, jezelf innerlijk overladen met kritiek, een nog onbeantwoord bericht dat door je hoofd blijft spoken: het voelt voor ons zenuwstelsel even levensbedreigend als moeten wegduiken voor een overvaller met een pistool.
Ontregeld zenuwstelsel
In normale levensomstandigheden kunnen we vloeiend schakelen tussen de gezonde varianten van de responspatronen van ons autonome zenuwstelsel. Maar omdat er in deze tijd gewoonweg veel te veel prikkels op ons afkomen voelt ons zenuwstelsel zich altijd bedreigd, continu. Een deadline moeten halen, een ontevreden klant, een negatieve reactie op social media, jezelf innerlijk overladen met kritiek, een nog onbeantwoord bericht dat door je hoofd blijft spoken, het uitblijven van de gehoopte verandering of transformatie na het volgen van een retraite of workshop waarvoor je veel geld betaalde, een overvolle inbox… Het voelt voor ons zenuwstelsel even levensbedreigend als moeten wegduiken voor een overvaller met een pistool.
Het gevolg is, dat we chronisch in de overlevingsvarianten van de responspatronen zitten en bijna uitsluitend nog schakelen tussen fawn-fight/flight-freeze. Het bezig zijn met overleven kost ontzettend veel energie, energie die niet meer beschikbaar is voor het leven, wat weer voor een enorme innerlijke lijdensdruk zorgt.
Lees ook: Fawning: verlies jij energie door jouw sociale overlevingsstrategie?
Doordat je je geen raad weet met deze disregulatie van je zenuwstelsel, probeer je jezelf op andere manieren te reguleren. Je zoekt onbewust naar manieren om aan de intensiteit te ontsnappen waardoor je helaas nog meer uit balans raakt en in een vicieuze cirkel terechtkomt.
Lees ook: Emotionele allergieën bij ADD en gevoeligheid: het overgevoelige zenuwstelsel
Verstoorde zelfregulatie
Toen ik zelf in mijn burn-onmodus zat, had ik bijvoorbeeld het gevoel dat ik constant schakelde tussen vastlopen in de vecht-of-vluchtmodus (wat voelde als ‘overprikkeld zijn’) en de freezemodus (wat voelde als ‘onderprikkeld zijn’), oftewel tussen vastlopen in het ‘aan’ staan en vastlopen in het ‘uit’ staan.
Ik herkende me dan ook helemaal in de volgende uitspraak van Barbara Tammes in haar boek Playmode: ‘Het lijkt wel alsof we leven tussen Netflix en burn-out. Tussen ons te pletter werken en ons wezenloos verdoven: we staan helemaal aan of helemaal uit. Terwijl precies tussen inspanning en ontspanning de houding ligt die je nodig hebt om creatief te zijn: playmode’.
Ik leek niet meer tot een optimaal prikkelniveau (ook wel je window of tolerance genoemd) dat me in de playmode zou brengen te kunnen komen. Ik was de controle over mezelf totaal kwijt, ondanks dat ik intussen al zoveel zelfkennis en inzichten had vergaard. Dit maakte het gevoel van schaamte en de zelfkritiek er alleen maar groter op. Ik leefde in die periode op erg gespannen voet met mezelf. Daarnaast was er geen ruimte voor mijn partner, noch voor vrienden en gelijkgestemden.
Wanneer je eenmaal vastloopt in de freezemodus, is de weg om terug te keren naar de staat van veiligheid en verbondenheid bovendien erg lang.
Afleiding zoeken
Om mezelf weer naar beneden te krijgen, zocht ik mijn toevlucht in ongezond eten (hartige dingen zoals kaas, chips, tapenades en gefrituurde hapjes), een paar glazen wijn of op een enkele avond een complete serie bingewatchen (terwijl ik online door social media scrolde en impulsief nog wat extra boeken bestelde), om vervolgens met een slecht gevoel in bed te kruipen.
Ik had immers maar weer eens aan verdoven gedaan terwijl ik al mijn gezonde regulatiemechanismen, zoals TRE® (Tension and Trauma Releasing Exercises), meditatie, ademhalingsoefeningen, bewegingsvormen zoals yoga, zwemmen en dansen, het opzoeken van of bellen naar een vriendin of gelijkgestemde, mijn dankbaarheidsjournal invullen, compleet links liet liggen. In de freezemodus heb je immers geen toegang tot je hulpbronnen. Hierdoor trachtte ik me de dag erna weer extra te bewijzen.
Dopamine, dopamine, dopamine (meer, meer, meer)
Tijdens deze periode voelde ik me eigenlijk bijna constant schuldig. Intussen kan ik zien dat mijn verstoorde zelfregulatie het gevolg was van een ontregeld zenuwstelsel. Dat de freezemodus die mijn bewustzijn deed verlagen (waardoor ik niet kon handelen naar mijn inzichten) en het tekort aan mentale bandbreedte het mij bijna onmogelijk maakten om mijn ongezonde impulsen te bedwingen.
Mijn beloningssysteem dat mijn aandacht bestuurde zorgde ervoor – door het vooruitzicht op een shotje dopamine (dopamine is een ‘feel good’ neurotransmitter, een stof in de hersenen die ons doet anticiperen op een beloning) – dat ik in reacties of handelingen verviel die direct genot of plezier opleverden. Dat gevoel van plezier ebt echter razendsnel weer weg. Omdat je verlangt naar meer ga je de handeling automatisch herhalen. Zo worden het uiteindelijk automatische gewoonten.
Dit is een fragment uit: Burn-on, geschreven door Mieke Lannoey.
Hoe pak je een ontregeld zenuwstelsel aan?
Een ontregeld zenuwstelsel is vaak niet in één keer op te lossen. Er zijn vele factoren die meespelen. Je kunt jezelf afvragen: ‘waardoor raakt mijn zenuwstelsel door ontregeld?’ Neem deze stressende factoren onder de loep nemen en pak ze waar mogelijk aan. Je kunt ook veel op korte termijn doen:
Met deze oefeningen kun je je zenuwstelsel op korte termijn ontspannen:
Deze simpele oefening ontspant jouw overprikkelde nervus vagus.
Deze ongemerkte ademhalingsoefening helpt direct bij onrust en negativiteit.
Deze tips kunnen je op de lange termijn helpen:
Zo maak je van je huis een energetische oplaadplek zodat je thuis kunt ontspannen.
Dankzij deze dopaminedetox kun je je dopamineverslaving aanpakken.
Burn-on, van Mieke Lannoey staat vol met tips die je helpen je chronisch ontregelde zenuwstelsel aan te pakken. Zo voorkom je dat je in een burn-on of burn-out terecht komt.
Burn-on
Heb jij een burn-on? Dan is het belangrijk om jezelf weer op één te zetten. In Burn-on geeft Mieke Lannoey je waardevolle tips om te voorkomen dat burn-on een burn-out wordt of in een chronische toestand verandert.
Lees ook deze artikelen van Mieke Lannoey over burn-on:
Burn-on: het onderbelichte probleem van deze tijd + waarin verschilt het van burn-out?
De spirituele zoektocht: hét recept voor uitputting en burn-on
Geen burn-out maar wel chronisch uitgeput: dit zijn de 3 kenmerken van een burn-on
Waarom je na een burn-out vatbaarder bent voor een burn-on
Schrijven is voor mij een manier om ervaringen te verwerken, verbanden te ontdekken en inzichten te delen. Niet als coach, therapeut of academicus, wel als Mieke. Een mens die zich al (onder)zoekend een weg door het leven baant. Naast mijn boeken en online cursus bestaat mijn aanbod uit een netwerk voor prikkelaars (Prikkeling) en uit Living Flow Travel. In mijn activiteiten laat ik diepgang, reflectie, zelfontwikkeling en bewust-zijn graag samenvloeien met plezier, lichtheid, speelsheid en avontuur!
Dankjewel voor dit artikel, ik zit zelf duidelijk in een burn-on. De symptomen die beschreven worden kan ik 1 op 1 kopiëren op mijzelf.