Vind je het eng om aandacht te vragen of om over jezelf te praten? Dit kan de oorzaak zijn
Door Pete Walker
Zeg jij vaak sorry, durf je soms niet je eigen mening te geven en laat je liever anderen aan het woord? Dan kan het zijn dat je jezelf de overlevingsstrategie ‘fawning’ hebt aangeleerd. In dit artikel legt Pete Walker, auteur van Complexe PTSS, uit wat fawning en is en hoe je de eerste stap naar heling kunt zetten.
Geen wonder dat ik elke keer weer bij een narcist terechtkom. Narcisten zijn dol op mijn vermogen om hun monologen op gang te houden
Sorry stoel!
Ik (Pete Walker, red.) betrapte mezelf erop dat ik niet wist hoe snel ik sorry moest zeggen tegen een stoel waar ik per ongeluk tegenop liep. Volgens mij had ik in het verleden al vele malen sorry gezegd tegen levenloze voorwerpen, maar nu viel dat me voor het eerst op. Er was kennelijk iets met me gebeurd waardoor sorry zeggen zo’n automatisme voor me was geworden.
Plotselinge angstreacties op schijnbaar onschuldige omstandigheden zijn vaak emotionele flashbacks naar traumatische gebeurtenissen van vroeger. Een gebeurtenis die maar in de verte overeenkomt met een traumatische situatie van vroeger kan soms al genoeg zijn om de programmering van je brein voor een vecht-, vlucht-, verstijf- of vleireactie te activeren.
In dit geval was mijn vleien tegen de stoel gericht, doordat ik hem onbewust ervoer als een bedreigende ouder, en bood ik de stoel op codependente wijze mijn excuses aan als een peuter die straf verwacht vanwege het aanraken van een verboden voorwerp. Terwijl ik mijn associaties rondom die situatie de vrije loop liet, drong het ook tot me door dat ik verslaafd was aan mezelf verontschuldigen. Ik had me in mijn leven verontschuldigd vanwege stoplichten die lang op rood stonden, weersveranderingen, maar vooral voor de fouten en het slechte humeur van andere mensen. Vleien is codepent gedrag en wordt in het Engels ook wel ‘fawning’ genoemd.
Wat is codepentie en wat is fawning?
Het woord ‘codependentie’ stuit bij veel cliënten op weerstand. Mensen vinden het een verwarrend of irrelevant begrip omdat de beschrijvingen die ze ervan hebben gehoord altijd op een wat snerende toon worden gepresenteerd. En sommigen hebben het gevoel dat de term niet op hen van toepassing is.
Mijn definitie van codependentie als gevolg van trauma is: een geheel van symptomen waarbij sprake is van zelfverlating en zelfontkenning. Codependentie is een op angst gebaseerd onvermogen om in relaties op te komen voor je rechten en behoeften en je grenzen aan te geven. Het is een assertiviteitsprobleem, gekenmerkt door een inactieve vechtreactie en kwetsbaarheid voor uitbuiting, misbruik en/of verwaarlozing.
In gesprek met iemand anders streven codependente mensen naar veiligheid en acceptatie door te luisteren en door te vragen. Ze moedigen de ander aan om te praten in plaats van het risico te lopen om hun eigen gedachten, opvattingen en gevoelens te tonen. Ze stellen vragen om de aandacht weg te houden van zichzelf, omdat hun ouders hun vroeger hebben geleerd dat praten gevaarlijk was, en dat alles wat ze zouden zeggen onvermijdelijk tot het vonnis ‘schuldig’ of ‘waardeloos’ zou leiden.
De impliciete code van het vleitype is dat het veiliger is om te luisteren dan te praten, om het eens te zijn met anderen in plaats van oneens, om zorg te bieden dan om hulp te vragen, om de ander aan de praat te houden in plaats van jezelf te uiten, en om de ander te laten kiezen in plaats van je eigen voorkeur te uiten. Voor vleitypes die niet zijn hersteld, is anderen helpen triest genoeg de enige manier om indirect nog iets van de eigen behoeften vervuld te krijgen
Codepentie en fawning trekken narcisten aan
Na het onderzoeken van codepentie en fawning realiseerde ik me het volgende:
‘Geen wonder dat ik elke keer weer bij een narcist terechtkom. Narcisten zijn dol op mijn vermogen om hun monologen op gang te houden. Waarschijnlijk heb ik flink wat aardige evenwichtige mensen ontmoet die geen tweede date met me wilden omdat ik me leek te verstoppen en het hun moeilijk leek me te leren kennen.’
Hoe ontstaat codepent gedrag en fawning?
Een codependente peuter leert al snel dat protesteren tegen mishandeling alleen maar leidt tot nog beangstigendere vormen van vergelding door zijn ouders. Vandaar dat zo’n kind zijn vechtreactie leert op te geven, het woordje ‘nee’ uit zijn vocabulaire schrapt en nooit de taalvaardigheden van gezonde assertiviteit verwerft.
Bovendien bewaren veel mishandelende ouders hun strengste straffen voor ‘tegenspreken’, en zorgen ze er op die manier voor dat de vechtreactie van hun kinderen op meedogenloze wijze wordt uitgewist. Helaas gebeurt dat vaak op een dusdanig jonge leeftijd dat kinderen zich hier later weinig tot niets meer van herinneren.
Daarentegen is een peuter in wie een toekomstige codependent huist zo verstandig om de vecht-, vlucht- en verstijfreacties op te geven. Zo’n kind leert zichzelf al vleiend een weg te banen naar de veiligheid die hij af en toe krijgt als beloning voor het feit dat hij behulpzaam wordt gevonden.
Vleien en jezelf onderwerpen als overlevingsstrategie
Onderwerping, inschikkelijkheid en behaagzucht worden dan belangrijke overlevingsstrategieën. Het kind is zo slim om alle behoeften op te geven die zijn ouders onwelgevallig kunnen zijn. Voorkeuren en meningen die hen boos kunnen maken gaat hij voortaan uit de weg. Hij gooit alle grenzen overboord om zijn ouders maar gunstig te stemmen, terwijl zij hun taak om voor hem te zorgen verloochenen. Zo’n kind vaak geparentificeerd en wordt hij zo behulpzaam voor zijn ouder als hij maar kan.
Al dat verlies van eigenheid begint al voordat een kind veel woorden tot zijn beschikking heeft, laat staan over inzicht beschikt. Voor de ontluikende codependent activeert elk signaal dat er gevaar dreigt onmiddellijk onderdanig gedrag en afstand doen van de eigen rechten en behoeften.
Deze reactiepatronen zijn zo diep in iemands psyche ingebed dat veel codependente mensen als volwassene automatisch op dreiging reageren als een hond, door zich symbolisch op hun rug te rollen en te kwispelen, in de hoop op wat barmhartigheid en af en toe een aai.
In het Engelse woordenboek is een van de betekenisomschrijvingen van fawn ‘vriendelijkheid tonen door te kwispelstaarten, handen te likken enz.’, en ook in het Nederlands heeft ‘kwispelstaarten’ als figuurlijke betekenis: ‘flikflooien of vleien’. Ik vind het tragisch te zien dat sommige codependente mensen zo trouw als een hond zijn aan zelfs de ergste ‘baasjes’.
Emotionele verwaarlozing als oorzaak
Tot slot is het me opgevallen dat ook extreme emotionele verlating tot dit type codependentie leidt. Een ernstig verwaarloosd kind ervaart een extreem gebrek aan verbondenheid met zijn ouders als traumatisch en reageert soms op die beangstigende situatie door een overmatige vleireactie te ontwikkelen. Als een kind eenmaal beseft dat nuttig zijn en niets voor zichzelf vragen hem een klein beetje positieve aandacht van zijn ouders kan opleveren, begint de codependentie te groeien. In de loop der jaren wordt dit vervolgens steeds meer een automatisme.
Hoe kun je werken aan dit gedrag en voor jezelf opkomen?
Veel van mijn cliënten hebben baat gehad bij psycho-educatie over de rol van hun ouders bij het ontstaan van hun vleireactie. Vaak begrijpen ze daarna meteen dat hun codependentie is ontstaan uit het feit dat ze als kind zelfs bij de meest basale uiting van gezond eigenbelang werden aangevallen en werden beschaamd als egoïstisch.
Vleitypes moeten gaan begrijpen dat ze vanuit hun vrees om te worden aangevallen vanwege een momentje van nalatigheid in het gunstig stemmen van de ander het maar helemaal opgeven om op te komen voor hun eigen grenzen, rechten en behoeften. Inzicht krijgen in deze dynamiek is een noodzakelijke stap in hun herstel, maar niet
voldoende. Veel codependente mensen zijn zich wel bewust van hun neiging zichzelf weg te cijferen, maar zijn die kennis vergeten zodra zich in hun relaties een geschikt moment aandient om voor zichzelf op te komen
Om zichzelf te bevrijden van hun codependentie moeten overlevers leren aanwezig te blijven bij de angst die het opgeven van de vleireactie oproept. Ze moeten die angst niet uit de weg gaan en ondertussen een steeds groter repertoire van meer functionele reacties op angst uitproberen en daarmee oefenen.
Bron: Complexe PTSS
Complexe PTSS
Wil je aan de slag gaan met jouw trauma's om jouw codependentie en fawning te verminderen? Complexe PTSS is al jaren hét standaardwerk voor wie worstelt met jeugdtrauma's en de gevolgen daarvan. Deze uitgebreide en gebruiksvriendelijke zelfhulpgids is een stap op weg naar herstel van jeugdtrauma, vol praktisch toepasbare hulpmiddelen en technieken.
Lees verder:
Over jeugdtrauma: triggers nodigen jou uit om te helen
Fawning: verlies jij energie door jouw sociale overlevingsstrategie?
Leven of overleven: is jouw zenuwstelsel chronisch overprikkeld zonder dat je het door hebt?
Erg verhelderend!
Als ervaringsdeskundige en als therapeut komt Pete Walker op voor het kind in jou en helpt jou hetzelfde te doen door in niet mis te verstane woorden aan te geven hoe het is om te moeten opgroeien in een disfunctioneel gezin. Anders dan je elders kunt lezen, raad hij je aan je ouders juist niet op voorhand te vergeven, wat rust geeft in het herstelproces. Hij geeft vele praktijkvoorbeelden en deelt ook momenten uit zijn eigen leven. Heel verfrissend is het dat hij erkent dat de weg naar herstel misschien wel een leven lang duurt en hij is dan zelf ook nog niet 'af'. Dat maakt hem vooral een menselijke therapeut die dichtbij je staat en eentje die écht weet waar hij over praat, wat ook blijkt uit subtiele beschrijvingen. Elke therapeut zou dit boek gelezen moeten hebben, vooral degenen die ongenaakbaar achter hun bureau zitten. Ik heb vele boeken gelezen in dit genre, maar deze steekt er met kop en schouders bovenuit. Ben je opgegroeid in een moeilijk gezin en heb je niet de tijd, de moed of de mogelijkheid tot het volgen van therapie, gun jezelf dan dit goed leesbare en zeer behulpzame en ondersteunende boek.
Wat ik jammer vind is dat dit gedrag blijkbaar alleen maar vanuit verwaarlozing en mishandeling in de kindertijd door de ouders kan worden gezien. Ik ben door m'n ouders niet verwaarloosd of mishandeld, maar wel heel erg gepest op school. En een verkrachting op relatief jonge leeftijd daarbij. Dat heeft het voor mij gedaan. Mijn kinderen hebben mijn gedrag aangeleerd door mijn voorbeeld te volgen... Ik zie in hen het vleien en pleasen terug, maar ik heb hen niet verwaarloosd en zeker niet mishandeld. Ik vind het gevaarlijk mensen te zeggen dat ze als ze dit gedrag vertonen hun ouders daarvoor verantwoordelijk moeten stellen, zelfs als ze zich het mishandelen niet kunnen herinneren...