Hooggevoeligheid: waarom empathie je kwetsbaar maakt voor gaslighting
Door Robin Stern
Wanneer je het slachtoffer bent van gaslighting, heb je waarschijnlijk ontzettend veel empathie. “Juist je vermogen tot empathie – en je eigen behoefte om dit te ontvangen – opent je persoonlijke grenzen en kan je vatbaar maken voor het gaslighteffect als je niet weet hoe je jezelf kunt beschermen,” zegt Dr. Robin Stern, auteur van Het gaslightproces. In dit artikel legt ze deze empathie valkuil uit en geeft ze tips om hier niet in te vallen.
De empathie valkuil wordt veroorzaakt door de behoefte aan verbinding van de gaslightee en zijn of haar instinct om empathie te tonen voor de gaslighter en zo te zorgen voor een positieve relationele dynamiek.
Over gaslighting hebben we al veel geschreven. Laten we nu een ander aspect van het gaslightproces bekijken dat ons kan verleiden tot die gevaarlijke dans: de empathie valkuil.
Wat is empathie?
Empathie is het vermogen om ons in te beelden wat de ander voelt door ons in diegene te verplaatsen. Je deelt hun angst, gekwetste gevoelens en frustraties doordat je contact maakt met hoe jij je voelde toen je bang, gefrustreerd of teleurgesteld was. Als je hoort dat het goed gaat met de gezondheid van je vriend(in), dat je kind een nieuwe vriend heeft, of dat je partner promotie heeft gemaakt, dan deel je ook mee in hun vreugde.
Het is de balsem die verdriet draaglijk maakt en het geschenk dat vreugde vergroot, dat ervoor zorgt dat we ons minder alleen voelen en ons ervan verzekert dat we geliefd zijn en begrepen worden.
De valkuil van empathie
Maar empathie kan ook een valkuil zijn, en met name in een gaslightrelatie. Juist je vermogen tot empathie – en je eigen behoefte om dit te ontvangen – opent je persoonlijke grenzen en kan je vatbaar maken voor het gaslighteffect als je niet weet hoe je jezelf kunt beschermen.
Je kunt vast komen te zitten in de schoenen van de ander en zijn of haar gevoelens overnemen als waren ze van jezelf, waardoor je het zicht op je eigen gevoelens en persoonlijke grenzen verliest.
Voorbeeld van de empathie valkuil
Omdat Katja zo empathisch was, kon ze moeilijk haar eigen wereldbeeld verkiezen boven dat van haar vriend. Ze voelde zich zo verplicht om de dingen door de ogen van Brian te bekijken, dat ze bereid was om haar eigen kijk op de wereld los te laten.
Brian was zich doorgaans alleen maar bewust van zijn eigen behoeften en gevoelens. Toegeven dat zij weleens andere gevoelens zou kunnen hebben dan hij, voelde als toegeven dat zijn gevoelens onterecht waren. Katja wilde wel weten wat de opvattingen van haar vriend waren, maar hij wilde die van haar niet zien.
Doordat Katja zich inleefde in Brian kreeg ze het gevoel dat ze een gevoelig en liefdevol persoon was. Maar als Brian gevraagd werd om zich in Katja in te leven, voelde hij zich zwak en verslagen. Katja’s te gretige empathie zorgde ervoor dat ze haar eigen gevoelens en opvattingen ging negeren. Haar behoefte aan Brians empathie en bevestiging was zo groot dat het haar vermogen tot helder denken bedreigde.
Deze wanhopige behoefte aan bevestiging, begrip en liefde maakte Katja voortdurend ontvankelijk voor Brians gaslighten. Ze was in de empathie valkuil gevallen en zag en voelde de wereld zoals Brian, waardoor het voor haar heel moeilijk was om weer in haar eigen schoenen te stappen. Ze zat gevangen in haar eigen empathie en verontschuldigde hem voor zijn gedrag, waardoor ze haar situatie niet vanaf een andere kant kon bekijken en ze langzaam verder afgleed naar de acceptatie van gaslighten.
Hoe wordt de empathie valkuil veroorzaakt?
De empathie valkuil wordt veroorzaakt door de behoefte aan verbinding van de gaslightee en zijn of haar instinct om empathie te tonen voor de gaslighter en zo te zorgen voor een positieve relationele dynamiek. De gaslightee heeft geleerd om empathie en positief spiegelen te gebruiken als een manipulatief instrument voor relationeel overleven, en juist dit wordt de valkuil.
Als je je eigen opvattingen moet opgeven om empathie te tonen, dan is er geen sprake van echte empathie. Echte empathie vraagt niet dat je je eigen opvattingen opgeeft. Eigenlijk kun je geen echte empathie voor iemand voelen als je niet weet wat je in het moment voelt. Het is dus belangrijk om te beseffen en voor jezelf helder te hebben dat je eigen gedachten en gevoelens legitiem zijn en dat je je niet moet laten manipuleren om ze op te geven.
Tips: zo vermijd je de empathie valkuil
De ‘als of’-houding – de behoefte aan verbinding weerstaan en de empathie valkuil vermijden
De ‘als of’-houding is een psychologische methode waarbij we ons bewust blijven van onze eigen gevoelens en opvattingen terwijl we proberen ons af te stemmen op het wat en waarom van de gevoelens en innerlijke ervaring van de ander en deze proberen te begrijpen.
Dit is met name moeilijk als de gaslighter ons vertelt dat onze gevoelens of opvattingen niet kloppen en onterecht zijn. Deze claim van de gaslighter creëert de empathie valkuil.
De empathie valkuil kunnen we vermijden en wegnemen door ons bewust te worden van onze eigen gevoelens, te vertrouwen op hun geldigheid, en dan te proberen om ons te verbinden met de gevoelens van de ander alsof ze van onszelf zijn. Dit vraagt van ons dat we onszelf toestemming geven om gezonde grenzen te stellen en onderhouden – oftewel dat we de gevoelens van de ander niet verwarren met die van onszelf.
In een gezonde relatie is dit een wederzijds proces.
Fragment uit: Het gaslightproces
Het gaslightproces
Hoe kun je met jouw empathische vermogen jezelf beschermen tegen gaslighting? Leer alles over gaslighting en wordt zo nooit meer slachtoffer van gaslighting dankzij het handzame, inzichtrijke en liefdevolle boek Het gaslightproces van Robin Stern!
Lees verder over gaslighting:
- Het gaslighteffect: hoe herken je mentale manipulatie in een relatie?
- Soorten gaslighting: zo herken je een gaslighter
- Gaslighting: bevrijd jezelf van de angst voor woedeaanvallen en kom beter voor jezelf op in een relatie
Robin Stern Ph.D. is psychoanalytica, docent, auteur en associate director van het Yale Center for Emotional Intelligence. Ze introduceerde het begrip gaslighting tien jaar geleden naar een film met Ingrid Bergman met dezelfde titel. Een begrip dat sindsdien niet meer weg te denken is.
Ik ben zelf een wakker geworden empaat. Er was ooit een narcist in mijn leven die vaak over mijn grenzen heen ging. Dat had ik niet door, ik wist nooit precies waarom ik me naderhand zo ellendig en lamgeslagen voelde. Maar langzaamaan ging ik de patronen zien, zocht er dingen over op en sprak erover met anderen. Zo kwam ik erachter dat ik 'gegaslight' werd. Daar viel in mijn geval weinig aan te doen, omdat diegene helemaal in zijn eigen wereld leefde en prima tevreden was met zichzelf. Want zijn omgeving speelde (onbewust) zijn spel mee, dus ik was de enige 'dwarsligger'. Omdat ik geen moed/zin en energie had om daar nog langer mee om te gaan, heb ik de (toch wel lastige) beslissing genomen het contact te verbreken. En nog geen moment spijt van gehad, het voelt als een bevrijding!