Chronische klachten en verborgen emoties: hoe staan ze met elkaar in verbinding?

Een trauma, of het nu fysiek of emotioneel, klein of groot is, doet iets in je lichaam dat van grote invloed kan zijn op je gezondheid. Bij schrik of angst ontstaat grote spanning in het lichaam. Die spanning is een belangrijke factor bij het ontstaan en voortduren van pijn. In dit artikel laat Saskia de Bruin zien hoe chronische klachten zoals chronische pijn, spierknopen, verkramping, stijfheid, vermoeidheid, hoofdpijn, slecht slapen, angst, maagklachten en geprikkelde darmen die geen duidelijk oorzaak hebben, kunnen ontstaan door spanning en conditionering.

Overlevingsvermogen

Spanning ontstaat door de manier waarop we reageren op heftige gebeurtenissen, op onderhuidse stress en ook door de emoties die we in ons onbewuste meedragen. Emoties die niet zijn gekend, niet zijn erkend en niet zijn uitgedrukt. Vooral de emoties boosheid, angst, verdriet en woede hebben een enorme invloed op de mate van spanning in ons lichaam.

Als we ons bedreigd voelen (emotioneel of fysiek), doen we lichamelijk iets om ons hiertegen te beschermen. Ons zenuwstelsel regelt dit instinctief en het gebeurt buiten ons bewustzijn om. Het lichaam reageert op een krachtige manier: het spant zich aan, trekt zich terug, verstijft, zet zich schrap, bevriest, vouwt zich in of trekt zich samen.

Daarmee poogt het zich te behoeden voor het gevoel van ‘verscheurd te worden’. Niet altijd neemt die spanning automatisch weer af; zij blijft soms voortbestaan. Deze beschermingsreactie kan pijn laten ontstaan, pijn verergeren en pijn laten voortduren. Het samentrekken kan een gewoonte worden die buiten je bewustzijn om steeds opnieuw gebeurt. Zo ontstaat een vicieuze cirkel van onbewuste emotie, schrik, spanning. Pijn is een deel van ons overlevingsvermogen.

Het patroon ontstond ooit als een overlevingsstrategie, maar is nu het probleem geworden.

Tension Myositis Syndrome

Dokter John E. Sarno (1923-2017) was professor revalidatiegeneeskunde en revalidatiearts. Sarno beschreef Tension Myositis Syndrome (TMS) als een pijnlijke aandoening van spieren in de nek, schouders, rug en/of billen (houdingsspieren). Tension staat voor spanning, myos refereert volgens Sarno aan spieren, -itis aan een veranderde staat van die spieren en syndrome staat voor een complex aan klachten.

TMS is een goedaardig psycho-fysiologisch proces waarbij volgens Sarno een mild zuurstoftekort in spieren, pezen en/of zenuwen klachten genereert. Het proces wordt in gang gezet door psychische factoren die (volledig) buiten het bewustzijn om bestaan. Onacceptabele emoties in het onbewuste creëren een afleidingsmechanisme. De aandacht gaat uit naar de klachten en daardoor niet naar de verborgen emoties.

Er zijn echte klachten. TMS kan werkelijk enorme pijn doen. Het is geen aanstellerij. Er is een fysiek proces gaande in het lichaam:

Onderdrukte emoties in het onbewuste (met name woede) zorgen voor -> Abnormale activiteit van het autonome zenuwstelsel zorgt voor -> Verminderde doorbloeding in het aangedane gebied in het lichaam zorgt voor  -> Een mild zuurstoftekort (mild, want maar 4 à 5 procent minder) dat klachten veroorzaakt in de aangedane delen  -> Spierpijn -> zenuwpijn, doof gevoel, tintelen, zwakte, verlies van reflexen -> pijn in pezen.

Een belangrijke aanwijzing voor TMS: je ‘pijnpatroon’

Wanneer heb je pijn, onder welke omstandigheden, op welk moment van de dag of nacht, en bij welke bezigheden? Wat dit pijnpatroon veroorzaakt is niet een structureel fysiek probleem, maar de manier waarop je geprogrammeerd bent, je conditionering.

Het idee van conditionering is bekend geworden door Pavlov. We kennen allemaal de Pavlov-reactie. Een hond in een onderzoek krijgt steeds een bel te horen op het moment dat hem een stuk vlees wordt aangeboden. Na een tijdje begint de hond al te kwijlen als hij alleen de bel hoort, zelfs als hij geen vlees krijgt. De hond is geconditioneerd. Dit is een nogal verbazingwekkend mechanisme, en werkt helaas precies zo bij mensen. Heb je de pijn gekregen bij een bepaalde activiteit, dan kan het zijn dat je die activiteit gaat vermijden, of (onbewust) gelooft dat het iedere keer zo zal zijn.

Conditionering is niet iets dat je bewust creëert. Het is een onbewuste overlevingsstrategie die in het geval van chronische klachten (niet alleen bij pijn) veel problemen kan veroorzaken.

Mensen die dezelfde structurele diagnoses van hun arts kregen, hebben toch allemaal andere, eigen pijnpatronen. Ook deze patronen zijn een aanwijzing voor TMS. Zoals de hond van Pavlov geconditioneerd was door de bel, zo kunnen mensen geprogrammeerd zijn om pijn te verwachten in bepaalde omstandigheden. Zitten kan voor jou ‘de bel’ zijn, of een deel van de dag, of bepaalde activiteiten. Belangrijk hieraan is te ontdekken dat het de conditionering is die pijn veroorzaakt en niet datgene dat je wel of niet doet en ook niet het moment van de dag. De pijn wordt ook niet veroorzaakt door een structurele afwijking of beschadiging.

Mogelijk heeft jouw klachtenpatroon te maken met deze conditioneringen:

1. Zitten (dat pijn oproept, verergert, of juist vermindert)
2. Stilstaan (dat pijn oproept, of juist vermindert als lopen pijn oproept)
3. Lopen (dat pijn even verzacht, of dat juist veel pijn oproept)
4. Sporten of trainen (sommige activiteiten kunnen wel, andere juist niet; verschilt sterk per persoon)
5. Dag- of nachtritme (overdag pijn en ’s nachts niet, of precies andersom)
6. Meer pijn in de loop van de dag (’s morgens gaat het goed, naarmate de dag vordert ontstaat er steeds meer pijn)
7. Minder pijn in de loop van de dag (wakker worden met pijn en stijfheid en in de loop van de dag lijkt alles soepeler te draaien)

Verwachtingen

Toen ik aan het werk ging met de uitleg over pijnpatronen en conditionering en ook met de oefeningen die later nog volgen, ontdekte ik hoeveel ingesleten patronen ik had met betrekking tot mijn pijn. Er hadden zich steeds meer verwachtingen over mijn pijn en over mijn andere klachten ontwikkeld. Als ik dit of dat doe, krijg ik pijn. Als ik te lang stilzit, krijg ik pijn. Als ik slaap word ik stijf en word ik wakker van de pijn. Als ik te veel doe met mijn armen krijg ik pijn.

Toen ik mezelf voornam al die verwachtingen in twijfel te trekken, begon de pijn te verdwijnen. Ik ging dingen doen die ik normaal niet meer deed, en zei dan in mezelf: ‘Dit kan mijn lijf heus wel aan, ik ben sterk, er gaat helemaal niets gebeuren’, en dan gebeurde het ook niet. Ik stond er versteld van hoe vaak ik in de weken daarna nog patronen in mezelf ontdekte waar ik me totaal niet bewust van was.

Alleen door me te openen voor de mogelijkheid van conditionering deed ik allerlei ontdekkingen over mezelf. Wanneer ik mijn patronen vervolgens doorbrak, verdween ook de pijn. Ik ontdekte ook dat verschillende patronen elkaar tegenspraken. Van verven kreeg ik pijn, maar van dansen niet. Ik kon uren in de auto rijden, maar thuis op een stoel zitten bracht pijn teweeg. Die tegenstrijdigheden hielpen me ook om open te staan voor het feit dat conditionering inderdaad een rol speelde.

Psychosomatische klachten

Bij psychosomatische klachten denken veel mensen dat het ‘tussen de oren zit’, alsof die klachten niet serieus zijn, aanstellerij, ingebeeld, eigen schuld. Maar TMS-klachten zijn zeker niet ingebeeld. Ze zijn echt en heftig; er is een fysiek proces gaande in het lichaam. De klachten zijn echt, vervelend, pijnlijk, soms zeer beperkend en verstorend. De bron van dat fysieke proces zit echter wel tussen de oren, maar is onbewust. Onbewuste emoties ken je werkelijk niet. Er is dus geen enkele sprake van inbeelding, eigen schuld, zwakheid of aanstellerij.

TMS is een verzameling van symptomen, waarbij ervan wordt uitgegaan dat er niets ‘stuk’ is. Het heeft niet te maken met een fysiologisch defect of een structurele beschadiging. Het zijn fysieke symptomen met een psychologische oorzaak, maar je bent niet ziek en je hoeft dus niet te genezen. Er is een wanorde in je systeem.

Boekentip: Weg van de pijn 

In dit boek laat Saskia de Bruin zien dat pijn vaak een verborgen agenda heeft. Ze ontdekte dat ons lichaam pijn en andere klachten kan gebruiken om ons te beschermen tegen emoties die we als bedreigend, onacceptabel of overweldigend ervaren. Bewustwording over hoe dit beschermingspatroon werkt is dan ook dé sleutel om je pijn en klachten te verlichten.

Bestel jouw exemplaar op onze webshop Boekenwereld.com met gratis verzending of koop het e-book!

Lees ook deze artikelen:

• Hoe oude pijn zich manifesteert in je lichaam

• Emotionele zelfbescherming: krijg inzicht in jouw overlevingsmechanisme

• Chronische pijn: als je lichaam oud zeer niet los kan laten