Schaamte, schuldgevoel, verwijt en spijt. Het zijn emoties die in de christelijke cultuur groot gewicht gekregen hebben. De christelijke waarden zijn gestoeld op het zondebegrip. Je maakt fouten en kunt deze door ze aan God te bekennen weer goed maken. Eigenlijk word je geacht ze te voorkomen. Dit kan een krampachtige houding naar het leven toe veroorzaken, waarin de mens zich probeert te beheersen en zowel zichzelf alsook anderen vaak met een oordelende houding gadeslaat.
Zondebegrip of bonno’s
In het boeddhisme is dit zondebegrip afwezig. Men spreekt daar over bonno’s. Bonno’s zijn onze verlangens, onze illusies, datgene waarmee we andere werkelijkheden scheppen. Alcohol kan een bonno zijn, maar ook het verlangen naar materiële rijkdom, status of macht. Bonno’s worden niet als slecht aangezien, ze worden met een milde houding gadegeslagen. Want ‘bonno soku bodai’, juist door de bonno’s kunnen wij ons ook ontwikkelen, door spirituele beoefening kunnen we onze fixatie overstijgen en kunnen bonno’s de bron worden van toekomstige wijsheid.
Dat bevrijdt ons van veel complexen en schuldgevoelens. Het is nooit te laat om te transformeren. Onze vroegere illusies zullen de bron zijn van nieuw inzicht en gedrag.
Schaam jij je niet?
Schaamte en schuldgevoelens hebben gemeen dat ze een afwijzing van de handeling en vaak ook van de persoon in zich bergen. We kunnen zowel onszelf als anderen beladen met deze negatieve emotie. ‘Schaam jij je niet?’, ‘Voel je je niet schuldig?’ Het lijkt wel alsof de kramp die schaamte en spijt veroorzaken, genoegdoening moet verlenen voor de ondoordachte handeling van daareven, alsof we extra diep moeten kerven in onze ziel om de begane blunder nooit meer te vergeten.
Het is de vraag of deze houding ons echt doet evolueren. Eigenlijk zetten we onszelf of de ander op slot. We vellen een hard oordeel en de dader moet boete doen. Kinderen die met dit middel opgevoed worden, worden misschien gehoorzame maar ook angstige kinderen. Wanneer iemand begrepen heeft dat zijn handeling vervelend was voor een ander, kun je beter het verwijt laten gaan en terugkeren tot liefde en genegenheid. En zelfs als de ander zijn fout niet inziet, kun je alsnog terugkeren tot warmte en affectie. We hoeven niet een gelijke beleving te hebben.
Zo is het gezond ook jezelf te kunnen vergeven na een blunder of grove fout. Met jezelf afbreken kom je maar weinig verder. Beter is de schrik door je heen te laten gaan en vervolgens terug te keren naar een warme en vergevingsgezinde houding ten opzichte van jezelf.
Voor missers met grote gevolgen kan dat moeilijk zijn, zelfs binnen zen is bonno soku bodai dan geen vanzelfsprekendheid.
Zen-non
Benedicte was een zen-non met krullende zwarte haren en een mooie, ietwat dromerige uitstraling op haar gezicht. Vaak zat ze ergens op een muurtje een shaggie te roken en wat voor zich uit te mijmeren. Ze had voor zover ik weet nooit een vriendje. Ik wist niet dat ze een groot geheim verborg. Op een dag raken wij aan de praat en vraagt ze naar mijn werkzaamheden als coach. Ik leg haar uit wat ik doe. Terwijl ze haar sigaretje even laat rusten, vertelt zij mij met langzame woorden dat ze op 20-jarige leeftijd op de terugweg van een feestje met een ongeluk de dood van haar vriendin veroorzaakt heeft. Ze staart in de verte en ik voel de tijd stilstaan. I
neens begrijp ik dat zij jaar in jaar uit zichzelf straft met verwijten. Ze snijdt zichzelf almaar in haar ziel, omdat zij de dood van haar vriendin op het geweten heeft. Ook de zenbeoefening helpt haar niet de oorspronkelijke pijn te verteren, ze zwengelt het schuldgevoel telkens met haar eigen gedachten weer aan. Ik probeer haar uit te leggen dat dit noch de vriendin, noch haarzelf helpt. Ze heeft in mijn ogen maar één belangrijke opdracht: het tragische voorval omarmen en de liefde voor haar vriendin actief te voelen en in haarzelf te laten voortleven.
Enige tijd later schrik ik van het nieuws dat Benedicte plotseling overleden is. Naast het eerste geheim had zij nog een tweede. Heimelijk dompelde ze zichzelf onder in de alcohol. Op een dag maakt een innerlijke bloeding een einde aan de wroeging.
Vergeving
Vergeving van anderen, vergeving van jezelf betekent praktisch bezien: de heftige emotie van het eerste moment durven voelen en ophouden te denken: ik wil niet dat dit gebeurd is. Je kunt het voorval integreren, net als iemand met een lichamelijke beperking zijn handicap kan integreren. Als je aanvaardt dat de wond in het lichaam aanwezig is, kan zij helen. Het litteken zal extra kracht geven aan je karakter, bijvoorbeeld in de vorm van compassie of altruïsme.
Spijt en verwijt zijn technisch bezien niet anders dan ‘als-dan’-gedachten. ‘Als dit ongeluk niet gebeurd was, dan had zij nog geleefd.’ Zodra je deze vorm van gedachten die in veel van onze bespiegelingen verscholen kunnen zijn herkent, kun je ze observeren. Je ziet ze voorbijkomen, maar schenkt ze geen verdere voedingsbodem.
Dit verhaal komt uit het hoofdstuk ‘Afweerreacties bij onaangename emoties’ uit het boek Goed Gevoel, emoties als medicijn, geschreven door Paul Loomans.
Schaamte
Écht persoonlijke schaamte is een beperkende, verlammende en giftige emotie waar we het niet graag over hebben. Het beïnvloedt ons denken, voelen en onze lichamelijke gezondheid en kan leiden tot depressie, sociale angst en agressie. Wie met schaamte aan de slag gaat, zal zien dat onder deze emotie vaak nog een dieperliggende laag schuilt. De Duitse psychotherapeut Stephan Konrad Niederwieser helpt je dit te onderzoeken, en met behulp van de tips en oefeningen zet je vervolgens stappen op weg naar een schaamteloos leven.
Lees verder:
De lichamelijke, geestelijke én energetische gevolgen van chronische schaamte (heb jij er onbewust last van?)
Schaam jij je vaak? Ontdek de diepere lagen van schaamte om jezelf te helen
Schaamtevrij leven: dit is het belangrijkste ingrediënt
Verborgen wonden: pijn loslaten die niet van jou is en heel jezelf van schaamte
Ongetemd leven: vind het lef om helemaal jezelf te zijn – 7 wijze lessen
Paul Loomans is zenmonnik en oprichter van De StressOntknoping. Hij begeleidt mensen, bedrijven en organisaties om rust als uitgangspunt te kiezen en stress op te lossen. Eerder schreef hij Ik heb de tijd, een handleiding in Tijdsurfen, bekroond als beste spirituele boek van het jaar. Zijn tweede boek Goed gevoel, emoties als medicijn is eind 2016 uitgekomen. In zijn blogs geeft hij adviezen hoe je kunt terugkomen tot een basis van rust en vertrouwen, vaak geïllustreerd met persoonlijke belevenissen. Zijn zen-ervaringen vertaalt hij naar concrete aanwijzingen voor het dagelijkse leven.
