Schaamte: we hebben het allemaal weleens. Sommige mensen ervaren (onbewust) chronisch schaamte wat enorme gevolgen voor hun algehele gezondheid kan hebben. Heb jij last van chronische schaamte? Schaamte-expert Stephan Konrad Niederwieser legt je in dit artikel uit wat chronische schaamte is, wat de gevolgen zijn én hoe je je bewust kunt worden van onbewuste schaamte.
‘Leven’ betekent: groeien, eerst lichamelijk, daarna emotioneel en geestelijk en uiteindelijk spiritueel. ‘Groeien’ betekent alles te leven wat je bent.
Chronische schaamte
Terwijl schaamte voor zuigelingen en kinderen nuttig en dus belangrijk is, is chronische schaamte voor volwassenen een gevangenis.
Schaamte wordt chronisch wanneer:
• een kind niet wordt gezien als degene die hij werkelijk is, of wanneer het beschaamd wordt, of wanneer het zelfs fysiek geweld ervaart;
• een kind geen mogelijkheid wordt geboden gereguleerde toestanden van zijn zenuwstelsel te beleven;
• onderwerping de enige mogelijkheid is om sociaal en fysiek te overleven.
Chronische schaamte is een toestand waarin:
• mensen zichzelf op de een of andere manier klein maken, samentrekken, verkrampen;
• mensen zichzelf voortdurend veroordelen;
• mensen chronische onrust ervaren;
• nieuwere hersengebieden verdoofd of uitgeschakeld worden, waardoor oudere (primitievere) actief worden.
De gevolgen van chronische schaamte
Schaamte maakt (tijdelijk) dom
Afhankelijk van de mate waarin je je schaamt, ben je in die toestand niet in staat te spreken, en voel je je bovendien dom. Er schiet je gewoonweg niets meer te binnen. Hersenscans laten zien dat bij mensen die aan een beschamende situatie terugdenken een deel van de grote hersenen minder functioneert of volledig is uitgeschakeld, namelijk het deel dat voor het denken en het formuleren van zinnen dient.
Bedenk welke consequenties die schaamte voor kinderen op school heeft. Deze reactie van het menselijk organisme verklaart ook waarom mensen in beschamende situaties blijven zitten in plaats van deze te verlaten.
Schaamte maakt ziek
De psychologe Sally Dickerson van de Pace University in New York toonde in een studie aan dat gedurende de schaamtereactie een hogere dosis van de signaalstof tumornecrosefactor (TNF-α) wordt uitgestoten. Deze signaalstof wordt bij ontstekingen aangetroffen en geldt als betrouwbare indicatie voor ontstekingen in het menselijk lichaam. TNF-α roept de klassieke ontstekingsverschijnselen op: hitte, zwelling, rood worden en pijn. TNF-α onderdrukt de eetlust en verhoogt stress. De deelnemers aan het onderzoek van Dickerson toonden een significante verhoging van het TNF-α gehalte in het speeksel, nadat zij maar 15 minuten een beschamende herinnering hadden. Net als bij een infectie voelden zij zich zwak en ‘als verlamd’.
Nu bewijst deze en andere studies uit Schaamte nog niet dat schaamte ziek maakt. Maar zij geven wel aan welke dynamieken in het organisme in gang worden gezet. En uit eigen ervaring en vanuit de begeleiding van vele cliënten kan ik hieraan toevoegen: mensen die zich van schaamte bevrijden, voelen zich beter in hun lichaam, staan liefdevoller tegenover hun lichaam en behandelen het met meer aandacht. De spijsvertering verbetert, net als de tint en de uitdrukking van het gezicht, en het gehele lichaam krijgt een betere uitstraling. Deze mensen functioneren levendiger en hebben meer energie
Schaamte zet het lichaam onder hevige spanning
Studies wijzen uit dat in potentieel gênante situaties, bijvoorbeeld een openbaar optreden, de hormoonhuishouding verandert. De cortisolspiegel in het bloed stijgt. Een hogere cortisolspiegel wordt in verband gebracht met de volgende ziekten: osteoporose, ernstige achteruitgang van het spierstelsel, vetophoping in de romp, hoge bloeddruk, bindweefselzwakte, vertraagde wondgenezing, maagzweren, diabetes en oedeem.
Bovendien schijnen onze zelfbeelden gevolgen te hebben in de zin van zichzelf vervullende profetieën. Omdat zij de lichaamseigen biologie beïnvloeden, hebben mensen die zich met een positieve verwachting laten opereren na de operatie een wezenlijk betere lichaamstoestand dan mensen met een negatieve verwachting.
Chronische schaamte heeft nog meer gevolgen:
- Schaamte is een vorm van zelfagressie
- Schaamte vermindert het weerstandsvermogen.
- Iemand met schaamte lijdt aan een gevoel van overweldigd zijn, van inferioriteit en chronische stress.
- Hij of zij gelooft dat er met hemzelf iets mis is, terwijl alle mensen volmaakt zijn.
- Hij of zij ontwikkelt strategieën om de eigen schaamte niet te hoeven voelen.
- Hij of zij onderwerpt zich, neemt genoegen met slechte en onderbetaalde jobs en blijft hangen in relaties die niet echt voedend zijn of zelfs kwetsend.
- Schaamte beperkt keuzemogelijkheden, omdat je je op de buitenwereld oriënteert en niet op jezelf, op de wensen en behoeftes van anderen, in plaats van die van jezelf.
Het is dan alsof iemand zich met verouderde kaartgegevens door het leven moet manoeuvreren en verbaasd is dat hij voortdurend tegen een muur loopt. Strikt genomen is het heel eenvoudig chronische schaamte kwijt te raken; je hoeft alleen de oude kaartgegevens te vernieuwen. Dat wil zeggen: als je verkeerde informatie over jezelf in je zelfbeeld hebt geïntegreerd, is het voldoende om met je ware zelf in contact te komen. Dat vereist dat je de manier waarop je tot nu toe hebt geleefd en jezelf hebt ervaren onder ogen ziet. Dat is meestal nog niet zo eenvoudig.
Oefening: Hoe beschaam ik mijzelf?
Bewustwording is bij veel problemen de eerste én belangrijkste stap. Zonder bewustwording kan de oplossing zich niet aandienen. Daarom is het belangrijk om je bewust te worden van je schaamtegevoelens. Deze oefening helpt je hierbij:
- Kies een paar zelfoordelen uit die je bij jezelf hebt vastgesteld en noteer ze afzonderlijk op een blad papier.
- Ga een ogenblik achterover zitten om oplettend te worden.
- Roep in je herinnering iemand op die je heel vertrouwd is, iemand die je echt waardeert of zelfs liefhebt. Verwijt hem nu in gedachten de opgeschreven zelfoordelen, bijvoorbeeld: ‘Jij bent niets waard. Je hebt geen recht om te leven, je bent de meest onaangename mens die ik ken. Geen wonder dat niemand iets met je te maken wil hebben.’
- Hoe voelt dat? Neem je reacties op elk niveau waar, dus fysiek, gevoelsmatig, qua gemoedsbeweging en qua energie. Hoe voelt het aan om zinnen als deze tot iemand anders te richten? Neem er rustig de tijd voor om dit in detail te onderzoeken. Pas wanneer je werkelijk een gevoel hierover hebt ontwikkeld, kun je de volgende stap nemen.
- Word je ervan bewust dat je deze oordelen voortdurend tegen jezelf richt. Dan krijg je een betere indruk van wat deze woorden in jouw ziel en jouw zenuwstelsel aanrichten. Neem dat waar.
- Hoe is je lichaamshouding veranderd? Ben je meer ingezakt? Of zit je nu meer rechtop? Ervaar je het zitten nu als inspannender dan daarvoor of als gemakkelijker?
- En wat denk je nu van jezelf? Maak je jezelf verwijten? Of ben je vol medegevoel? Heb je begrip voor jezelf, of ben je ontzet over jezelf? Noteer dat allemaal zonder iets toe te voegen of weg te laten.
- Als je nu zover bent dat je het onderzoek kunt beëindigen, denk dan ten slotte aan iemand die jou welgezind is en laat zijn blik op je inwerken tot je merkt dat het wat gemakkelijker wordt en je je beter en prettiger voelt.
De gebruikte bronnen in dit artikel zijn terug te vinden in Schaamte van Stephan Konrad Niederwieser.
Boekentip van de redactie: Schaamte
Dit is een van de vele oefeningen en inzichten uit het boek Schaamte, Zonder schroom of gêne verder, van de Duitse psychotherapeut Stephan Konrad Niederwieser. Met dit praktische boek kun je het thema schaamte uitgebreid verder onderzoeken, jezelf ervan losmaken en het daagt het je uit om schaamtelozer te worden.
Bestel nu jouw exemplaar in onze webshop Boekenwereld.com met gratis verzending.
