Schaam jij je vaak? Ontdek de diepere lagen van schaamte om jezelf te helen
Door Maria Rutgers
Schaamte lijkt wel een woord van deze tijd. Tot voor kort spraken we nog over vliegschaamte, in een paar maanden tijd is dat veranderd in hoestschaamte, schaamte om naar buiten te gaan, schaamte om überhaupt op vakantie te willen en nog veel meer. Je kunt je opeens ergens voor schamen, zodat je wangen gaan blozen en je niet meer uit je woorden komt. Vanuit het niets waan je jezelf in het middelpunt van de aandacht, overmand door verlammende gevoelens. Je kunt wel door de grond zakken. Schaamte kennen we allemaal. Je kunt je schamen voor jezelf, je partner, je baan, bepaalde gevoelens. Schaamte raakt je diep, omdat het te maken heeft met je gevoel van eigenwaarde, met er mogen zijn.
Schaamte is een complexe emotie
Naast deze acute vorm van schaamte, kan schaamte zich ook op een dieper niveau van je bestaan uiten. Schaamte is een van de meest complexe emoties die er zijn. Want wat is schaamte nu precies? Waar komt die schaamte vandaan? En welke functie heeft het in ons leven? Schaamte is ook nog echt een taboeonderwerp, want wie durf je over je gevoelens van schaamte te vertellen? Schaamte is eenzaam. We kunnen ons schamen voor onze schaamte.
Schaamte belemmert je in je verlangens
Misschien zou je iets aan je lichaam willen veranderen of ben je ervan overtuigd dat je op de een of andere manier tekortschiet. Wellicht houd je je sociale afkomst geheim of ben je terughoudend op het gebied van seksualiteit. Dat zijn duidelijke symptomen van schaamte, maar schaamte is veel meer. Ze kan er de oorzaak van zijn dat je in je beroep minder bereikt dan op grond van je capaciteiten mag worden verwacht en dat je ook op andere gebieden niet succesvol bent. Dat je het moeilijk vindt om je verlangens invulling te geven. Schaamte is de aanleiding voor terugkerende conflicten in relaties en kan er de oorzaak van zijn dat je blijft vasthouden aan schadelijke relaties. Schaamte belemmert echte intimiteit. Zij verlamt levensvreugde, lust en zelfexpressie. Zij kan lichamelijk ziek maken en je mentale gezondheid beïnvloeden.
Bevestiging, verbinding en pijnlijke ervaringen
In onze vroege ontwikkeling heeft schaamte een belangrijke functie in de verbinding tussen moeder en baby en in de bevestiging van je ouders dat je er als kind mag zijn. Je zou kunnen zeggen dat het tot de basisuitrusting van de mens behoort. Wanneer je die bevestiging niet of onvoldoende krijgt of ervaringen opdoet die je gevoelens van schaamte bij jou als kind versterken, kan dat diepe indrukken achterlaten die doorwerken in je volwassen leven. Francis Weller, een Amerikaans psycholoog verwoordt het als volgt: ‘Zo smelt trauma samen met schaamte. Het onvermogen van anderen om ons als kind op de juiste wijze tegemoet te treden als we iets pijnlijks hebben ervaren, zien wij als het bewijs voor het feit dat wij in wezen slecht zijn en de omarming van de liefde niet hebben verdiend.’
Een toxische emotie
Waar schaamte voor baby’s en kinderen nog een essentiële emotie is, is schaamte voor volwassenen een belemmerende emotie geworden. Het wordt wel omschreven als een onaangename zelfbewuste emotie die meestal gepaard gaat met een negatieve waardering van het zelf. Schaamte is een samentrekking, een blokkade van energie, behoeften, vitaliteit, zelfexpressie en nog veel meer. Het roept gevoelens op van angst, blootstelling, wantrouwen, machteloosheid en waardeloosheid. Schaamte is bepalend hoe we ons leven vormgeven en of we het ten volle kunnen leven. Als mensen zich schamen zijn ze niet meer in staat zich te gedragen zoals ze graag zouden willen. Schaamte kan de basis van je zelfbeeld worden. Van een essentiële emotie is het geleidelijk aan getransformeerd in een toxische emotie.
Schatgraven in schaamte
We hebben weinig aandacht voor de diepere lagen van schaamte, terwijl dit ons veel te zeggen heeft. Het is deze vorm van schaamte die mensen in hun zoektocht naar heling als grootste bron van hun pijn vaak over het hoofd zien. Als we dat bij onszelf nagaan en eerlijk naar onze eigen gevoelens van schaamte durven kijken kan er veel naar boven komen. Schaamte kan je binden aan onverwerkte ervaringen uit het verleden en blokkeert daardoor je geestelijke, emotionele en ook spirituele groei. Het is een van de grote taken voor ons als mens om onze schaamte onder ogen te zien en ons daarvan te bevrijden. Wanneer je bij jezelf merkt dat je je belemmerd voelt, zou de bron daarvan wel eens schaamte kunnen zijn. Hoe mooi is het om te ontdekken welk onvermoed potentieel zich in schaamte schuilhoudt. Wanneer je achter het masker van je schaamte durft te kijken, zul je daar degene herkennen die je werkelijk bent. Er is een beetje moed voor nodig en vooral aardig zijn voor jezelf. Wanneer je je stap-voor-stap van schaamte weet los te maken, zal dat op allerlei manieren lichter voelen.
Oefening: ‘Hiervoor schaam ik mij’
Je kunt je eigen schaamtethema’s onderzoeken in een journal of door er een dagboek over bij te houden, bijvoorbeeld in het Inspirerend Leven Journal.
- Neem je dagboek voor je en schrijf boven aan de eerste bladzijde: ‘Hiervoor schaam ik mij’.
- Noteer daaronder alles:
- Waarbij je je niet prettig voelt.
- Waarmee je het niet eens bent.
- Wat je anders wilt.
- Wat je van jezelf afwijst of zelfs haat.
- Als je niets kunt bedenken, noteer dan waar je anderen om benijdt (bijvoorbeeld je buren, collega’s, broers of zussen). Afgunst ontstaat wanneer we onszelf of ons leven niet goed genoeg vinden.
- Geef cijfers van 1 tot 10 aan elk van deze thema’s, waarbij 1 voor ‘een beetje’ staat en 10 voor ‘zeer sterk’. Daarmee geef je aan in welke mate je je op het betreffende gebied beperkt voelt. Dat kan er als volgt uitzien:
- Ik ben te dik … 4
- Ik verdien minder dan mijn collega’s voor hetzelfde werk … 8.
- Als ik spreek, stotter ik … 6.
Veel voorkomende schaamtethema’s zijn:
- Lichaam, conditie en gezondheid
- Sociale afkomst
- Actuele sociale status/financiële situatie
- Talenten, vermogens en bekwaamheden
- Relaties
- Seksualiteit en seksuele voorkeur
- Gevoelens
- Beroep en succes
- Zelfbeeld
Als je klaar bent met je lijst, lees die dan nog eenmaal door en neem waar hoe je daarop innerlijk reageert. Komt er een: ‘Eigenlijk best oké’ bij je op of: ‘O jee, ik ben eigenlijk een wrak’ of: ‘Poeh, ik maak mij het leven behoorlijk moeilijk’, noteer dan ook deze gemoedsbewegingen, gevoelens of oordelen.
Schaamte
Dit is een van de vele oefeningen en inzichten uit het pas verschenen boek Schaamte, Zonder schroom of gêne verder, van de Duitse psychotherapeut Stephan Konrad Niederwieser. Hij zag hoezeer mensen in zijn praktijk met gevoelens van schaamte worstelen. Met dit praktische boek kun je het thema schaamte uitgebreid verder onderzoeken en jezelf ervan losmaken. En misschien daagt het je zelfs ook uit om schaamtelozer te worden.
Voor meer begrip over het ontstaan van vergiftigde schaamte, lees ook het boek van Laurence Heller genaamd "ontwikkelingstrauma helen.