Inspiratieplatform voor spiritualiteit, gezondheid en bewustwording

Giftige gezinsdynamieken: was jij de vredestichter, de ouder van jouw ouders of het zwarte schaap?

Stond jij vroeger (on)bewust tussen jouw ouders in om de vrede te bewaren, om voor jouw ouders te zorgen of was jij het middelpunt van hun aandacht door ziekte of andere problemen? Deze (vaak ongezonde) gezinsdynamiek heet een triade en de gevolgen ervan werken waarschijnlijk nu nog door in je volwassen leven. Psychotherapeut Elaine Carney Gibson, auteur van Familiepatronen doorbreken, vertelt erover in dit artikel.

Triades kunnen functioneel of disfunctioneel zijn. Functionele triades zijn over het algemeen van korte duur en helpen het gezin te stabiliseren.

Ongezonde dynamiek: triangulatie en triades

Als je denkt aan een kruk met maar twee poten, kun je je voorstellen hoe moeilijk het is om daarop je evenwicht te bewaren. Door er een derde poot aan toe te voegen wordt de kruk stabieler. In een gezin is een drietal (triade) de kleinste stabiele groep. Alle gezinnen krijgen te maken met stresssituaties die ontstaan door de ontwikkelingsfasen of door bepaalde tijdelijke situaties of crises. Daarom is te verwachten dat er driehoekige verbintenissen ontstaan, met als doel het familiesysteem in evenwicht te krijgen. Dit is in principe niet goed of slecht. Een van de interactiepatronen waar de meeste gezinstherapeuten aandacht voor hebben is triangulatie oftewel de driehoeksverhouding

Een goed functionerend gezinssysteem bevordert de groei en ontwikkeling van de leden ervan. In een ongezond systeem daarentegen staat het individu in dienst van het systeem, en wel op zo’n manier dat deze dienstbaarheid schadelijk wordt voor de groei en ontwikkeling van het individu. Een triade is dus schadelijk als een of meer personen in dat drietal niet de veiligheid, zekerheid en vrijheid heeft om persoonlijk en relationeel te groeien en zich te ontwikkelen.

Veilige en onveilige traides

Triades kunnen functioneel of disfunctioneel zijn. Functionele triades zijn over het algemeen van korte duur en helpen het gezin te stabiliseren. Over het algemeen bestaat zo’n drietal uit personen die gedurende een bepaalde periode een verschillende rol in het gezin spelen.

Bij een stel met kinderen, zijn die kinderen het voor de hand liggende ‘doelwit’ voor triangulatie. Een of meer kinderen kunnen in de triade worden opgenomen om een echtelijk conflict uit beeld te houden, of om dat conflict uit te vechten binnen de context van een opvoedingsvraagstuk.

Soorten triades

Er zijn enkele veelvoorkomende thema’s rond triangulatie met kinderen, waar ik vaak over heb nagedacht in de vele jaren dat ik met gezinnen werk. De drie meest voorkomende thema’s die ik ben tegengekomen zijn:

1. Het kind als trooster (vredestichter, redder)

Een van mijn cliënten, Ruth, kwam vaak naar een sessie nadat ze op bezoek was geweest bij haar moeder (M) en stiefvader (SV). Ze vertelde dan dat ze angstig en gedeprimeerd was. Ze was verbijsterd dat er steeds dezelfde dynamiek speelde wanneer ze hen bezocht. Elk scenario was anders, maar de dynamiek bleef hetzelfde.

Scenario 1 (Ochtend, alle drie aan de ontbijttafel.)

M tegen SV: ‘Kun je nog een kopje koffie voor me inschenken?’
SV (leest de krant): ‘Zodra ik dit artikel uit heb.’
M: ‘O, in hemelsnaam!’
SV: ‘Pak het dan zelf. Ik ben je bediende niet!’
(Ruth voelt zich hier akelig bij en wil de stress uit de situatie halen. Dus ze treedt toe tot de triade en probeert een volgende onenigheid te voorkomen.)
Ruth: ‘Het is al goed. Ik pak wel even koffie voor je, mam.’
M: ‘Laat hem er niet mee wegkomen! Hij wil nooit iets doen wat ik hem vraag. Volgens mij vind je hem aardiger dan mij!’
(Moeder stampt de kamer uit. Ruth voelt zich misselijk. Ze wilde alleen maar helpen!)

Je herkent dat gevoel vast wel: je wilde alleen maar helpen, maar uiteindelijk voelde je je alleen maar rot en begreep je niet hoe dat kwam.

Ditzelfde patroon herhaalt zich steeds opnieuw. Hoe kwam Ruth in deze rol van trooster/redder terecht? Het waarschijnlijkst is dat een of beide ouders haar als derde persoon betrokken bij hun ruzies, en Ruth ging daarin mee door te proberen de redder te zijn. Zij accepteerde als kind de rol van vredestichter.

Als volwassene trad Ruth bereidwillig tot de triade toe. Ze was echter al sinds haar jeugd verankerd in dit patroon. Als je daar eenmaal in verstrikt zit, kan het heel moeilijk zijn om jezelf daaruit te bevrijden. Daar is bewustzijn, bereidheid om een andere beslissing te nemen en moed om te handelen voor nodig.

Het is niet ongebruikelijk dat ouders willen dat een kind de rol van vredestichter (redder) vervult, zoals we net hebben gezien.

2. Het kind als ouder (het geparentificeerde kind)

Kinderen worden soms bij een triade betrokken om de rol van ouder op zich te nemen. Dit kind wordt het geparentificeerde kind genoemd. Een kind dat vast komt te zitten in deze rol zal waarschijnlijk angstig en/of gedeprimeerd raken en mogelijk onzeker worden. Dit zie je vaak wanneer een van de ouders middelen
misbruikt, en in eenoudergezinnen.

Wanneer een kind in een triade wordt betrokken en daarin een ouderlijke rol krijgt, kan een kind zich gaan opofferen. Dat gebeurt wanneer een kind te veel van het zelf (de eigen verlangens, behoeften en dromen) opgeeft om de rol van het geparentificeerde kind op zich te nemen. De kans dat dit gebeurt is groter wanneer een kind langere tijd vastzit in een ouderlijke rol.

Het is niet ongebruikelijk dat een kind in een eenoudergezin een geparentificeerd kind wordt. Dat gebeurt vaak om praktische redenen. In het volgende voorbeeld gaat het echter om een intact gezin van een moeder, vader, dochter (een ouder kind) en zoon.

De moeder werkte overdag en de vader werkte in de nachtploeg in een fabriek. Voordat de moeder thuiskwam, was de vader al naar zijn werk gegaan, waardoor er een periode van twee of drie uur ontstond waarin er dus geen ouders thuis waren. Dat viel samen met het tijdstip waarop de zoon en dochter thuiskwamen van school. De dochter moest haar broertje helpen met zijn huiswerk én haar eigen huiswerk doen. Ze werd bovendien geacht de avondmaaltijd te bereiden, zodat die klaarstond wanneer haar moeder thuiskwam van een dag hard werken. Ze ruimde na het eten ook de keuken op. Dit ging dag na dag, jaar na jaar zo door.

Toen deze dochter na haar afstuderen als verpleegkundige in therapie ging, was ze zwaar depressief. Het werd duidelijk dat ze nooit tijd of toestemming had gehad om haar eigen verlangens en behoeften te erkennen en vervullen. Er is hier geen sprake van schuld; haar ouders waren er natuurlijk niet op uit om hun dochter depressief te laten worden. Het was om praktische redenen gewoon nodig dat zij de ouderlijke rol ging vervullen om het gezin draaiende te houden.

Mijn cliënte kwam echter zo vast te zitten in die rol dat ze zich eraan overgaf. Toen we daar samen aan gingen werken, gaf ze zichzelf toestemming om zich bewust te zijn van haar gevoelens, haar verlangens en behoeften, en haar dromen. Ze ging beter voor zichzelf zorgen, waardoor haar depressie verminderde.

Ik hoop dat gezinnen waarin het nodig is dat een of meer kinderen een ouderlijke rol vervullen een manier vinden om hun kinderen de vrijheid te gunnen om kind te zijn. Ik ken veel gezinnen die daarin geslaagd zijn. Daarvoor is het nodig dat de ouders zich ervan bewust zijn en zich dit ten doel stellen.

3. Het kind als het middelpunt van de aandacht (kind met gedragsproblemen of het zieke kind)

Kinderen kunnen ook betrokken raken in de triade wanneer ze het middelpunt van de aandacht worden. In deze rol helpt een kind de spanning tussen de ouders te verminderen of leidt het een ouder af van diens eigen innerlijke geestelijke of emotionele stress door externaliserend gedrag te vertonen (dat wil zeggen: agressief, onrustig, onaangepast gedrag om op die manier de emoties te uiten) en in problemen te raken. Daardoor kunnen de ouders
hun aandacht richten op een kind in plaats van op zichzelf, elkaar of de relatie.Sommige ouders gebruiken meer dan één kind om deze rol te vervullen.

Een andere veelvoorkomende rol die kinderen aannemen of opgelegd krijgen om de angst in een of beide ouders te helpen verminderen is die van het zieke kind. Voor het zieke kind zorgen is een andere manier waarop ouders afleiding zoeken van hun eigen problemen op relationeel of persoonlijk vlak. Een kind wordt lichamelijk, emotioneel of psychisch ziek. Het is belangrijk om op te merken dat de ouders en een kind zich hier niet van bewust zijn. De ouders maken een kind niet met opzet ziek en een kind kiest er niet bewust voor om ziek te zijn.

Wat kun je aan triades doen?

Triades zijn onvermijdelijk. Dat je in een triade zit, is op zich niet zozeer het probleem; het gaat erom hoe je denkt, voelt en handelt vanuit die positie. Wanneer de triade wordt herkend, kun je keuzes maken. Je kunt besluiten of je in de triade wilt blijven, en zo ja hoe je daarin wilt opereren.

Als je ervoor kiest om in de triade te blijven, is het van belang om je bewust te blijven van de dynamiek, open te communiceren en niet de angst van de andere twee in de triade over te nemen.

Als je echter een einde wilt maken aan je betrokkenheid in een ongezond patroon van gedachten en handelingen, is de eerste stap bewustwording. Maak je wens om je los te maken uit de triade kenbaar door er met de andere betrokkenen over te praten, of door je gedrag te veranderen.

Fragment uit: Familiepatronen doorbreken

Familiepatronen doorbreken

Uit een triade stappen is lastig wanneer het in jouw familiepatroon verweven is. 'Familiepatronen doorbreken' van Elaine Carney Gibsen helpt je de ongeschreven regels uit je familie herkennen en loslaten

Bestel jouw exemplaar voor €23.50 met gratis verzending Reserveer nu

Je bestelt bij