Wanneer jeugdtrauma heel heftig is: wat is CPTSS (Complexe Posttraumatische Stressstoornis)?
Door Pete Walker
CPTSS (Complexe Posttraumatische Stressstoornis) wordt veroorzaakt door heftige jeugdtrauma’s zoals emotionele verwaarlozing en misbruik. Sociale angsten, heftige schaamte, een sterke innerlijke criticus en emotionele flashbacks zijn kenmerken van CPTSS. Pete Walker schreef er het baanbrekende boek Complexe PTSS over waarin hij laat zien dat deze stoornis geheeld kan worden, want: ‘Het is een stoornis die wordt veroorzaakt door (een slechte) opvoeding, en niet door aanleg.’
CPTSS wordt door de omgeving veroorzaakt en niet door genetische aanleg. Het is niet aangeboren en geen kwestie van karakter, anders dan de meeste diagnoses waarmee het wordt verward.
Goed nieuws over CPTSS
Eerst het goede nieuws over CPTSS (Complexe Posttraumatische Stressstoornis). Het is een pakket van aangeleerde reacties en het houdt in dat belangrijke ontwikkelingstaken niet zijn afgerond. Dat betekent dat het door de omgeving wordt veroorzaakt en niet door genetische aanleg. Met andere woorden, anders dan de meeste diagnoses waarmee het wordt verward, is het niet aangeboren en geen kwestie van karakter.
Het is een stoornis die wordt veroorzaakt door (een slechte) opvoeding, en niet door aanleg. De reden dat dit goed nieuws is, is vooral omdat je datgene wat je hebt aangeleerd ook weer kunt afleren, en andersom. Datgene wat je ouders je destijds niet hebben gegeven, kun je jezelf en anderen nu wel gaan geven.
Over het algemeen spelen zelfhulp en een relationele component een belangrijke rol in het herstel van CPTSS. Het relationele aspect kan afkomstig zijn van schrijvers, vrienden, partners, leraren, therapeuten, therapiegroepen of een combinatie daarvan. Ik noem dat graag ‘reparenting (jezelf opnieuw opvoeden) door middel van verkozen anderen’.
Wel moet ik benadrukken dat sommige mensen die als kind CPTSS hebben opgelopen zo ernstig door hun ouders zijn verraden dat het heel lang kan duren voordat ze een ander mens voldoende kunnen vertrouwen om aan de slag te gaan met het relationele aspect van hun herstelproces, als het al ooit zover komt. Degenen voor wie dat geldt, kunnen veel relationeel herstel halen uit hun contact met huisdieren, boeken en websites over therapie voor CPTSS.
Wat betekent CPTSS?
CPTSS is een ernstige vorm van de bekendere posttraumatische stressstoornis (PTSS), en onderscheidt zich daarvan door de volgende vijf meest voorkomende en verontrustende kenmerken:
- Emotionele flashbacks
- Toxische schaamte
- Zelfverlating (letterlijk jezelf verlaten)
- Een vileine innerlijke criticus
- Sociale angst
Wat is toxische schaamte?
Toxische schaamte vernietigt het gevoel van eigenwaarde van iemand met CPTSS door een overweldigend gevoel dat hij weerzinwekkend, lelijk of dom is, of dat er iets anders fundamenteel mis met hem is. De ervaring van overweldigende zelfminachting is vaak een flashback naar hoe iemand zich voelde toen hij als kind ten prooi viel aan de minachting en de hatelijk kritische blikken van zijn traumatiserende ouder, en toxische schaamte kan ook ontstaan als gevolg van aanhoudende verwaarlozing en afwijzing door ouders.
Wat zijn emotionele flashbacks?
Emotionele flashbacks zijn misschien wel het opvallendste en meest karakteristieke kenmerk van CPTSS. Mensen die als kind traumatische verlating hebben meegemaakt, zijn zeer ontvankelijk voor pijnlijke, emotionele flashbacks en anders dan bij PTSS hebben die flashbacks meestal geen visuele component.
Emotionele flashbacks zijn plotselinge, vaak langdurig aanhoudende ervaringen van teruggeworpen worden in de overweldigende gemoedstoestanden van een kind dat wordt mishandeld en/of verlaten. Die gevoelens kunnen bestaan uit overweldigende angst, schaamte, vervreemding, woede, rouw of depressiviteit. Ook onnodige activering van onze vecht-of-vlucht-instincten kan hierbij optreden.
Wat zijn symptomen van CPTSS?
Overlevers hoeven niet alle hierna genoemde symptomen te hebben; vaak zijn die in verschillende combinaties aanwezig. Welke symptomen je precies hebt, heeft onder andere te maken met het patroon van verwaarlozing waarvan bij jou sprake was.
- Emotionele flashbacks
- Een tirannieke innerlijke of extern gerichte criticus
- Toxische schaamte
- Zelfverlating
- Sociale angst
- Hopeloze gevoelens van eenzaamheid en verlating
- Een breekbare eigenwaarde
- Hechtingsstoornis
- Ontwikkelingsblokkades
- Relatieproblemen
- Heftige stemmingswisselingen (zoal pseudo-bipolair)
- Dissociatie met behulp van afleidende activiteiten of mentale processen
- Zeer scherp afgestelde vecht-of-vluchtreactie
- Overgevoeligheid voor stressvolle situaties
- Suïcidale gedachten
Hoe ontstaat CPTSS?
De meest voorkomende vorm van CPTSS is het type dat voortkomt uit opgroeien in een gezin waarin sprake is van ernstige mishandeling en/of verwaarlozing. Traumatiserende mishandeling en verlating kunnen plaatsvinden op verbaal, emotioneel, spiritueel en/of lichamelijk niveau. En dan is er nog het erg traumatiserende seksuele misbruik.
Wanneer mishandeling of verwaarlozing ernstig genoeg is, kunnen alle zojuist genoemde vormen CPTSS bij een kind veroorzaken. Dit geldt ook voor emotionele verwaarlozing, wanneer beide ouders zich daar gezamenlijk aan schuldig maken. Wanneer de mishandeling en verwaarlozing op meerdere niveaus plaatsvinden, neemt de ernst van de CPTSS toe.
De grote impact van minachting en emotionele verwaarlozing
Veel disfunctionele ouders reageren met minachting op de klaaglijke roep van hun baby of dreumes om contact en gehechtheid. Voor een kind is die minachting zeer traumatiserend en voor een volwassene op zijn minst zeer schadelijk. Minachting is een giftige cocktail van verbale en emotionele mishandeling en bestaat uit een vreselijke mengeling van kleinering, woede en walging. Woede roept angst op, en walging roept bij een kind zoveel schaamte op dat hij het vragen om hulp of zelfs maar aandacht snel afleert, en het opgeeft om wat voor vorm van contact dan ook te zoeken. Als het verzoek om verbinding en acceptatie van een kind op die manier wordt gedwarsboomd, blijft zo’n kind met de angstige wanhoop van verlating zitten.
Ouders die hun kinderen fysiek ernstig mishandelen, verergeren het verlatingstrauma nog door die fysieke straffen gepaard te laten gaan met minachting. Het gebruik van minachting op grotere schaal is bijvoorbeeld te zien bij slavenhouders, die de eigenwaarde van hun slachtoffers vernietigen met behulp van minachting en scheldpartijen. Tot slaaf gemaakten en kinderen die zich door hun omgeving waardeloos en machteloos gaan voelen, vervallen in aangeleerde hulpeloosheid, waarna het veel minder tijd en aandacht kost om ze onder controle te houden. Ook sekteleiders gebruiken minachting om het ego van hun volgelingen zozeer te knakken dat ze zich volledig overgeven, nadat ze eerst naar binnen zijn gelokt met korte perioden van zogenaamde onvoorwaardelijke liefde.
CPTSS kan ook worden veroorzaakt door alleen emotionele verwaarlozing, zonder dat er sprake is van andere vormen van mishandeling of verwaarlozing. Ouders die de verzoeken om aandacht, verbinding of hulp van hun kind standaard negeren of afwijzen, laten het met onhanteerbare hoeveelheden angst zitten, en uiteindelijk geeft een kind het dan op en bezwijkt het aan depressieve, doodse gevoelens van hulpeloosheid en hopeloosheid.
Deze vormen van afwijzing vergroten de angst van een kind nog eens en zorgen uiteindelijk dat daar ook nog een laag schaamte overheen wordt gelegd. Na verloop van tijd creëren die angst en schaamte een toxische innerlijke criticus waarmee het kind, en later ook de volwassene, zichzelf volledig verantwoordelijk houdt voor het feit dat het is verlaten door zijn ouders. Dat gaat net zolang door tot het zijn eigen ergste vijand is geworden en afdaalt naar de duistere krochten van cptss.
Foute diagnoses door CPTSS
Bij de meeste psychische stoornissen van volwassenen speelt een getraumatiseerde kindertijd een enorme rol. Ik heb al heel wat keren meegemaakt dat cliënten met CPTSS foutieve diagnoses hadden gekregen over een angststoornis, ad(h)d, of depressie, en ook niet-kloppende etiketten over obsessieve-compulsieve, bipolaire, narcistische, codependente, borderline of autismespectrumstoornis worden veel gegeven.
Ik wil niet beweren dat mensen met dit soort foutieve diagnoses geen problemen hebben die aan de genoemde stoornissen doen denken en ermee kunnen samengaan. Waar het me om gaat, is dat die etiketten onvolledige, onnodig beschamende beschrijvingen zijn van datgene waar een slachtoffer werkelijk mee kampt.
De meeste diagnoses worden vaak als aangeboren karakterfouten beschouwd in plaats van als aanpassingen aan stress die overlevers als getraumatiseerd kind noodgedwongen hebben aangeleerd en die hen het functioneren bemoeilijken. En – ontzettend belangrijk – aangezien die aanpassingen dus ooit zijn aangeleerd, zijn ze vaak wel degelijk omkeerbaar. Of ze kunnen in elk geval sterk worden verminderd en worden vervangen door beter werkende aanpassingen aan stress.
Dit is een bewerkt fragment uit: Complexe PTSS
Complexe PTSS
Wil je jezelf helen van de gevolgen van je jeugdtrauma's en je ware zelf zijn? Complexe PTSS helpt je daarbij. Het is al jaren hét standaardwerk voor wie worstelt met jeugtrauma’s en de gevolgen daarvan. Deze uitgebreide en gebruiksvriendelijke zelfhulpgids is een stap op weg naar herstel van jeugdtrauma, vol praktisch toepasbare hulpmiddelen en technieken.
Lees verder:
Wat is een trauma en hoe ontstaat het?
Het celgeheugen: de plek waar oude pijn, blokkades en trauma’s zijn opgeslagen
Don Miguel Ruiz: je kunt kiezen voor levensgeluk (ondanks tegenslagen en trauma’s)
Het kan ook gewoon komen door leraren, ipv ouders. Christelijke leraar die fysiek mishandeld. En/of valse klasgenoten, die je consistent diverse dingen aan doen. En dat alle bovengenoemden kraanwater hebben gedronken met teveel loodgehalte, en in onvoldoende geventileerde klaslokalen vertoefden. Beetje kort door de bocht om zomaar alle schuld per definitie bij de ouders te dumpen, naar mijn idee.