Niet iedereen heeft zo’n zorgeloze jeugd gekend als klinisch psycholoog Margaret Rutherford. Sterker nog: ze hoorde talloze verhalen over ongezond ouderschap en de pijn die ouders hun kinderen aangedaan hebben. Die pijn is te helen, laat zij in dit artikel zien, aan de hand van vier stappen.
Het is meer dan terecht dat er woede en verwijten aan het adres van je ouders voortkomen uit deze tragische situaties.
Vaderliefde
Toen mijn vader stierf, wist ik dat er iets voor altijd veranderd was. Hij was heel open geweest over zijn liefde voor mij. Een van zijn favoriete dingen om te zeggen als ik er een puinhoop van maakte was: ‘Je kunt altijd naar huis komen.’
Hij stuurde me handgeschreven brieven als het moeilijk was, vaak citeerde hij de Bijbel, altijd met een ondersteunende, leidende boodschap die me herinnerde aan wat echt belangrijk was in het leven.
Ik kon altijd goed voor me zien hoe zijn ogen zouden oplichten als hij me zag, vooral toen ik niet meer in dezelfde stad woonde als hij en mijn moeder.
Anderen hebben minder geluk
Ik heb honderden verhalen gehoord van mensen die als kind vreselijk hebben geleden door toedoen van de mensen die voor hen zouden moeten zorgen.
Misschien was je nooit een onschuldig kind, maar moest je je aanpassen om de aanval van belachelijk gemaakt, vernederd, misbruikt of vergeten te worden aan te kunnen. Misschien heb je de boodschap opgevangen dat je niet belangrijk was en heb je jarenlang geworsteld met je eigenwaarde of waarde.
Of misschien leunden je ouders op je en moest jij de volwassene zijn, in plaats van dat je begeleiding van hen kreeg.
Dit zijn enkele veelvoorkomende verzuchtingen die ik hoorde: ‘Ik kan me er niet veel van herinneren. Het is wazig. Wat ik me wel herinner is al het vechten.‘ Of: ‘Ik deed gewoon wat ik moest doen. Ik probeerde uit zijn buurt te blijven toen hij dronken was.‘
Woede en verwijten
Het is meer dan terecht dat er woede en verwijten aan het adres van je ouders voortkomen uit deze tragische situaties.
‘De ene dag was mijn moeder zo lief, maar de volgende dag kwam ze wraakzuchtig achter me aan. Ze zei altijd dat het mijn schuld was.’
‘Ik kon het niemand vertellen, maar mijn broers en ik hadden altijd honger. Ik kookte als ik eten kon vinden.’
‘Ze wist dat het misbruik plaatsvond, maar ze wilde haar vriend niet verlaten – dus negeerde ze het gewoon.’
Er is geen twijfel mogelijk. Het was waardeloos. En oneerlijk – misschien zelfs wreed en opzettelijk kwetsend.
Helen is erkennen
Als je vasthoudt aan verwijten, blijf je steken in bitterheid, wantrouwen en zelfs woede. Je kunt zelfs denken dat de wereld jou iets schuldig is voor de rotte jeugd die je hebt gehad.
Daarom is het belangrijk om de negatieve gevolgen van ongezond ouderschap te helen. Helen gaat in de eerste plaats over erkenning.
Het verhaal van James
Een aantal jaar geleden werkte ik met James, een grote forse man. Hij had een vreselijke obsessieve-compulsieve stoornis en maakte zichzelf gek met het gevoel dat hij dingen in een bepaalde, strakke volgorde moest doen, dag na dag. Telkens hetzelfde ritueel.
Hij had ook een slecht humeur en was soms gewelddadig als hij ruzie had met familieleden. Hij was meer dan onzeker over therapie. Maar hij zag wel in dat het steeds erger werd en dat hij juist de mensen van wie hij hield, pijn deed.
Medicatie hielp hem enorm vooruit, net als enkele veranderingen waaraan we werkten in zijn dagelijkse gedrag en in zijn denken. Maar pas toen hij tijdens zijn derde of vierde sessie vertelde dat hij seksueel misbruikt was door zijn grootvader, kreeg hij tranen in zijn ogen.
Ik vroeg rustig: ‘Heb je er ooit aan gedacht dat je misbruik verband houdt met je woede vandaag?’
Hij keek me aan, eerst een beetje verward, toen met het licht van herkenning in zijn ogen: ‘Ik heb er nooit aan gedacht dat iemand met me zou willen sollen.’
Voor het eerst in zijn leven begreep James het verband tussen zijn kindertijd en wie hij als volwassene was geworden. Het leek zo eenvoudig, maar hij had de schade die hem was aangedaan volledig buiten beschouwing gelaten.
Ongezond ouderschap helen
Je pijn bagatelliseren ontkracht de impact ervan niet. Er zijn veel mensen die hetzelfde doen als James. Je denkt misschien dat je alles onder controle hebt als je de pijn die je als kind hebt doorstaan ontkent of buiten beschouwing laat. Maar zo werkt het niet. Dus hoe genees je van de pijn uit het verleden, zodat je vandaag gezonder kunt leven? Het helingsproces begint met erkenning en via mededogen en verbinding kom je uiteindelijk bij openbaring uit.
Erkenning
Erken de realiteit van wat er is gebeurd. Erkenning betekent dat je jezelf toestaat te beseffen hoe het opgroeien in je omstandigheden, zowel goede als slechte, je heeft beïnvloed. Als je het erkent, zie je het. En dan is de kans veel kleiner dat je de gevolgen ervan blindelings uitvoert.
Mededogen
Als een kind naar je toe komt en een bloedende snee in zijn arm heeft, zou je niet zeggen: ‘Wees blij dat het niet gebroken is.’ Je zou helpen het bloeden te stelpen en het kind zorg en troost geven.
Dat is wat compassie is: pijn zien, empathie hebben voor de oorzaak en dan proberen er iets aan te doen. Je kunt dat voor jezelf doen. Het is geen zelfmedelijden, het is niet zwelgen, het is niet ‘leven in het verleden’. In feite kan compassie hebben voor jezelf je helpen om snel verder te gaan.
Verbinding
Deze stap is moeilijker dan het klinkt, maar je moet het verband tussen je verleden en heden leggen en dan de pijn naar boven laten komen.
James kwam de volgende sessie terug en zei: ‘Ik had nooit gedacht dat ik zou huilen in het bijzijn van iemand. Maar ik voel me beter.’
Het kan moeilijk zijn om al je emoties te voelen. Je kunt je helemaal afsluiten voor pijnlijke emoties. Je vertelt jezelf misschien dat het niet prettig is om je verdrietig of boos te voelen, of je bent bang om pijn te voelen. Misschien ben je eraan gewend geraakt om niets te voelen of blijf je hangen in de ene of de andere emotie. Misschien voel je je meer op je gemak met boosheid en maakt alles je boos… of je blijft bang en maakt je de hele tijd zorgen.
Het risico lopen om te veranderen – het risico lopen om iets te voelen wat je lang ontkend hebt, kan eng zijn, maar is ook zeer de moeite waard. Maar zoals Terrance Real zegt in zijn boek I Don’t Want to Talk About It: ‘Als je het niet voelt, dan leef je het.’
Openbaring
Dit is nog zo’n moeilijke maar belangrijke stap: vertel wat je hebt meegemaakt aan iemand die je vertrouwt.
Leren hoe je je eigen emotionele pijn kunt verzachten geeft je veiligheid die je als kind misschien nooit hebt gehad. Vergeet niet dat er mensen zijn die je willen begrijpen en helpen. Of het nu je partner, een goede vriend of een therapeut is, er is altijd iemand die naar je wil luisteren – als je de hand reikt.
Complexe PTSS
Wil je meer lezen over de impact van ongezond ouderschap? Dan is het standaardwerk over complexe PTSS van Pete Walker geschikt voor jou: hij maakt inzichtelijk hoe je je kunt ontworstelen aan zo'n jeugdtrauma.
Lees verder over ongezond ouderschap:
Dit doet de moederwond met je liefdesrelaties (en hechte vriendschappen)
Zo herken je een moederwond: wat er gebeurt wanneer je als kind liefde moest missen…
De vaderwond (11 kenmerken): zo kun je het trauma van een emotioneel of fysiek afwezige vader helen
Margaret Robinson Rutherford voert haar eigen psychologiepraktijk en pleit in toonaangevende media voor meer aandacht voor onze mentale gezondheid. Ze deed jarenlang onderzoek naar de samenhang tussen perfectionisme en depressie en de verstrekkende gevolgen daarvan.
