Heb je het gevoel dat je een nieuwe fase in je leven ingaat maar zijn de details nog onduidelijk voor je? Het kan zijn dat je in een liminale ruimte zit. “Liminaliteit gaat niet alleen over het moment waarop je een stap in een nieuwe richting zet, maar ook over de tijd die je nodig hebt om de overgang te maken,” zegt Carrie Jalonen, auteur van Liminaal leven. Lees in dit artikel wat liminaliteit is en hoe je het kunt herkennen.
De lente en de herfst, als de natuur in volle bloei staat of in verval raakt, zijn prachtige voorbeelden van liminaliteit.
Wat is liminaliteit?
Avondschemering. Ik vind het een prachtig woord. Het is zo’n woord dat klinkt als wat het beschrijft. Een beetje triest haast. Het is het perfecte woord om te beschrijven wat ook wel ‘het vallen van de nacht’ of ‘het halfduister’ wordt genoemd. Er bestaan prachtige, fantasierijke verhalen en ideeën over dit tijdstip van de dag, deze avondschemering. Ik voel me verbonden met de avondschemering, en pas toen ik me begon te interesseren in ‘liminaliteit’ begreep ik waarom. De avondschemering is een tussentijd, een ‘mysterieuze tussenruimte’. Een tijd waarin er ‘van alles’ kan gebeuren. En ‘van alles’ is veel. ‘Van alles’ kan… heel eng zijn.
Limen betekent letterlijk ‘drempel’. In het oude Griekenland werd deze term vaak gebruikt als iemand opgenomen werd in een orde. Tijdens de ceremonie was hij geen nieuweling meer, maar ook nog geen lid. Hij stond op een drempel en was nog iets of iemand anders. Voordat hij vanuit de coulissen het toneel op liep, bereidde hij zich voor op deze verandering.
Toen ik overal om me heen en in levens en verhalen liminale ruimtes ging herkennen, realiseerde ik me dat dit drempelmoment slechts oppervlakkig aan de liminale ervaring raakt. Liminaliteit gaat niet alleen over het moment waarop je een stap in een nieuwe richting zet, maar ook over de tijd die je nodig hebt om de overgang te maken. Dus hoewel deze liminale ‘drempelruimte’ geassocieerd wordt met beweging, kan het kort tot oneindig duren.
Waarom liminale ruimtes zo belangrijk zijn
Door de geschiedenis heen is met behulp van gewoonten en rituelen orde gebracht in de samenleving. Het is wat cultuur tot een onderdeel van een volk maakt. Onze manier van leven wordt gevormd door de ritmes waarin we leven, de seizoenen van het jaar en de momenten die we vieren. Overgang en verandering – de liminale ruimte – vormen niet alleen onze verhalen, maar brengen ze ook in beweging.
Zo kun je liminaliteit herkennen
1. Liminaliteit in de seizoenen
De lente en de herfst, als de natuur in volle bloei staat of in verval raakt, zijn prachtige voorbeelden van liminaliteit. De bomen zijn dan niet meer die paar kale takken die naar de hemel reiken, zoals in de winter, of zitten niet meer vol en weelderig in het blad, zoals in de zomer. In hun liminale fasen zitten ze vol nieuwe knoppen of hebben ze prachtig gekleurde bladeren, tot deze ten slotte op de grond vallen. Mocht je ooit behoefte hebben aan een teken van liminaliteit, kijk dan naar de bomen.
Als de oogst wordt binnengehaald en de taarten om dit te vieren staan af te koelen op de vensterbank, of wanneer de zon na de zonnewende terugkeert om de aarde te verwarmen, genieten we van het moment waarop we hierbij stilstaan en het vieren. Mensen hebben rond deze tijd tradities gecreëerd en houden ze in ere, om het verschil dat we voelen te markeren. We steken vuren aan en dansen, we koken en eten overvloedige maaltijden, we bedrijven de liefde en beloven dingen aan elkaar.
2. Liminaliteit in de natuur
Fysieke ruimtes in de natuur laten ons ook tussenruimte zien. De kustlijn bijvoorbeeld: de eeuwige getijdenwerking, water dat voortdurend in beweging is, omhoog kruipt en de zeewering omhelst of ons de sterk geurende wereld van het leven langs de kustlijn toont. De rand van het bos of de opening van een grot, waarbij we niet kunnen zien wat erachter ligt, is zo liminaal dat zelfs het beeld van de gapende opening van een donkere grot of het donkere begin van een pad ons de rillingen kan bezorgen.
De maanfasen die consistent hetzelfde patroon volgen. Het tijdstip van de dag dat ik eerder noemde, de avondschemering, het halfduister, waarin de wereld niet meer helemaal wakker is, maar ook niet slaapt. Het wordt vanouds gezien als een mystieke tijd waarin de sluier tussen het fysieke en het spirituele dunner wordt. Het is een magisch moment waarop en een magische situatie waarin je een bijzondere energie ervaart, dat dingen mogelijk zijn.
3. Liminaliteit in oude volken
In de Keltische spiritualiteit worden levensritmes en seizoenen nog altijd gezien als bijzondere gebeurtenissen en houdt men deze in ere. Door er betekenis aan te geven kunnen wij ons ervoor openstellen en deze bijzondere liminale momenten markeren. Ook veranderingen in de wereld en vaste momenten van verandering in het jaar zoals (christelijke) feestdagen en de acht jaarfeesten van het jaarwiel zijn liminale ruimtes. En de woestijnmoeders en -vaders uit de derde eeuw trokken zich bewust terug uit de maatschappij om liminaliteit voor zichzelf te creëren. Zij gingen ver weg van de stad in een grot wonen om daar te ervaren wat zich zou voordoen. Een heilige ruimte waar bijzondere dingen konden gebeuren. Wat wisten zij dat wij vergeten zijn?
4. Liminaliteit in fysieke ruimtes
De natuur en spiritualiteit zijn niet de enige gebieden met een breed scala aan liminale ruimtes. We creëren in ons leven fysieke plekken die tussenruimtes zijn. Vaak zien we deze als oncomfortabel, denk aan de spreekkamer van de huisarts, een wachtkamer of een lift. Niemand zegt iets, niemand maakt oogcontact, en iedereen zit te wachten.
Liminale ruimtes zijn de wachtplekken. Andere voorbeelden van liminaliteit in fysieke ruimtes zijn een brug, een tunnel, een vliegveld, een parkeerplaats en een gang. En een deur met een dorpel en een mat met ‘welkom’ erop is natuurlijk een klassieke drempel.
5. Liminaal leven
Liminaliteit is echter niet alleen iets fysieks. Je kunt het ook metaforisch zien, dan staat het bijvoorbeeld voor bepaalde momenten in je leven: leeftijden, levensfasen en levensseizoenen. En dan wordt liminaliteit pas écht interessant!
Denk aan leeftijden: we vieren in de kindertijd allerlei fasen, allerlei drempels die we figuurlijk over gaan, met name die van het volwassen worden. In heel veel culturen en religies zijn dit speciale momenten. Quinceañeras bijvoorbeeld is een Mexicaans feest om de vijftiende verjaardag van een meisje te vieren. Sweet Sixteen is van oorsprong een traditie in de Verenigde Staten, maar ook bij ons wordt een zestiende verjaardag steeds uitgebreider gevierd. Het begin van volwassenheid kun je markeren als het overgaan van een drempel.
De verloving is de liminale periode voor het huwelijk. De traditie van de bruidegom die zijn vrouw over de drempel van hun nieuwe huis tilt, markeert het begin van hun nieuwe leven samen. Als we een kind krijgen, doorlopen we eerst samen de zeer liminale periode van de zwangerschap. Je bent nog geen vader of moeder, maar ook niet meer kinderloos. De babykamer is leeg, maar het leven van dit kind vult je gedachten en je dagen. We hebben benamingen voor de verschillende levensfasen die we door lopen, zoals een midlifecrisis of het legenestsyndroom. Ze zijn in essentie allemaal liminaal.
Fragment uit: Liminaal leven
Liminaal leven
Wil je meer lezen over liminaal leven en hoe je deze tijd optimaal kunt benutten? 'Liminaal leven' van Carrie Jalonen gaat over de, soms onbehaaglijke en ongemakkelijke, tussentijd waarin je je bevindt als je op de drempel staat van het oude naar het nieuwe.
Lees verder:
- Sta je voor een grote verandering in je leven? Wees voorbereid op de test van de drempelwachter!
- Waarom even nietsdoen zo belangrijk is tijdens het herstellen van een burn-out
- Burn-out of (levens)crisis voorbij, maar nog niet de oude? Dit is de reden
