Er zijn veel reacties mogelijk op kritiek. Vaak weet je pas achteraf wat je eigenlijk terug had willen zeggen of wat je had willen doen. Probeer niet à la minute de perfecte reactie te bedenken. Desnoods reageer je maar minder goed, je kunt er later altijd nog op terugkomen. Als je bij het krijgen van kritiek geneigd bent om emotioneel even de kluts kwijt te raken, kun je je reactie tijdelijk uitstellen totdat je je iets rustiger voelt. Maak dan duidelijk dat je eerst over de kritiek wilt nadenken, voordat je erop reageert. Er is geen wet die zegt dat je op alle kritiek direct moet reageren. Hieronder beschrijven we een techniek die je kan helpen om beter met kritiek om te gaan.
Judo met woorden
Wat kun je zeggen als iemand je kritiek geeft? Hoe kun je deze moeilijke situaties zodanig hanteren dat je zelfvertrouwen op peil blijft? Je kunt gebruikmaken van de judo-met-woordentechniek. Woord voor woord bepaal je, weloverwogen, je reactie. Judo is een vechtsport waarbij de aanvallen van de tegenstander afgeweerd worden door gebruik te maken van de kracht van de tegenstander. Men ‘gaat mee’ met de aanval, waardoor de ander ‘gevloerd’ kan worden. Bij de judo-met- woordentechniek doe je hetzelfde. Deze techniek bestaat uit drie stappen: begrijpen, ontwapenen en onderhandelen.
Stap 1: begrijpen
Als iemand kritiek geeft of aanvalt, dan kunnen zijn (of haar) motieven zijn: helpen of kwetsen. Wat de kritiekgever zegt, kan goed of fout zijn (terecht of onterecht), of ergens daartussenin. Bij de judo-met-woordentechniek is het niet de bedoeling dat je je hierop in eerste instantie richt. Probeer eerst precies te begrijpen wat bedoeld wordt door de kritiekgever. Dit doe je door een aantal specifieke vragen te stellen. Reageer niet afwijzend en veroordelend, maar probeer de wereld te zien door de ogen van de kritiekgever. Als hij je aanvalt met vage en beledigende etiketten, vraag hem dan meer specifiek te zijn en precies aan te geven wat de kritiekgever niet aanstaat in jou. Wat je dan aan het doen bent, is simpel. Door specifieke vragen te stellen, maak je de kans kleiner dat iemand jou totaal afwijst. De kritiekgever en jij worden zich bewust van de concrete problemen die er blijkbaar zijn. En door begrijpend te luisteren naar de kritiekgever voorkom je kwaadheid, vijandigheid en eindeloze discussies. In plaats hiervan creëer je een sfeer waarin het oplossen van problemen centraal staat. Ook als de kritiekgever je probeert te vernederen met scheldwoorden, vraag je om meer informatie. Wat betekenen die woorden? Waarom noemt de kritiekgever jou ‘een waardeloos persoon’? Hoe heb jij de kritiekgever gekwetst? Wat heb je precies verkeerd gedaan? Hoe vaak heb je dat gedaan? Wat nog meer vindt hij vervelend aan jou? Probeer de wereld te zien door de ogen van de kritiekgever. Deze benadering kalmeert vaak de gemoederen en legt de basis voor een meer verstandige discussie.
Stap 2: ontwapende kritiekgever
Als je de wind uit de zeilen van de kritiekgever neemt, voorkom je ruzie en ontstaat er ruimte voor een echt gesprek. Hoe bereik je dit? Probeer het ergens over eens te worden. Of de kritiekgever gelijk of ongelijk heeft, dat maakt niet uit, zoek een punt van overeenstemming! Stel dat de criticus terechte kritiek geeft. Dan is het eenvoudig. Je zegt hem dat hij gelijk heeft. Als iemand je verwijt dat je te laat op een afspraak bent, dan kun je het beste zeggen: ‘Je hebt gelijk, ik ben te laat. Ik vind dat heel vervelend en ik wilde je er niet mee kwetsen. Ik zal proberen de volgende keer mijn afspraken zo te plannen dat dit niet meer gebeurt.’ Als iemand een opmerking maakt over je uiterlijk (binnen redelijke grenzen) en je bent het met hem eens, dan laat je dat blijken. Er blijft dan weinig reden voor de ander om een discussie aan te gaan, bovendien laat je merken dat er ‘niets bijzonders’ aan de hand is. Er is voor de ander weinig reden meer om jou ervan te overtuigen dat hij gelijk heeft. Hij heeft het gevoel dat er naar hem geluisterd wordt, en jij voorkomt hiermee vervelende situaties zoals discussies of ontwijkende antwoorden. Stel nu dat je het niet eens bent met de kritiek. Dat hij etiketten opplakt die onterecht en overdreven zijn. In de vorige paragraaf vertelden we al dat om verduidelijking vragen al veel etiketten en overdrijvingen opruimt. Hoe kun je het eens worden met iemand met wie je het oneens bent? Eenvoudig. Je kunt het in beginsel eens zijn met wat de kritiekgever zegt. Dus met de grondstelling van de kritiek, met wat bedoeld wordt. Of je kunt ergens in de kritiek een ‘greintje’ waarheid ontdekken en het daarmee eens zijn. En ten slotte kun je zeggen dat je begrijpt dat de ander zich druk maakt, omdat dat is gebaseerd op hoe hij de situatie waarneemt. Met andere woorden: vanuit zijn gezichtspunt heeft hij gelijk. De kritiekgever kan op deze manier stoom afblazen. Omdat je niet terugvecht, maar een manier zoekt om het eens te zijn met je tegen stander, raakt zijn munitie op. Hierdoor ontwapen je hem. Je zou kunnen denken dat je wint door de strijd uit de weg te gaan. Maar naarmate de kritiekgever kalmer wordt, zal hij in een betere stemming zijn om te communiceren. En dat is de bedoeling van deze tweede stap: het op gang brengen van de communicatie en de weg vrijmaken om je eigen mening te geven. Je zult wel gemerkt hebben dat het heel moeilijk is niet in de verdediging te schieten als je onterecht beschuldigd wordt. Toch is het een fout als je hieraan toegeeft. Een verdedigende houding zorgt ervoor dat de aanvallen van de kritiekgever alleen maar toenemen. Als je reageert met begrijpen en ontwapenen, neemt de vijandigheid af en krijgt de ander het gevoel dat je luistert en dat je hem respecteert. De communicatie krijgt dan kans op gang te komen.
Stap 3: onderhandelen
Nadat je begrijpend hebt geluisterd en de kritiekgever hebt ontwapend door het ergens mee eens te zijn, ben je in de positie om op een tactvolle manier uit te leggen wat jouw zienswijze en emoties zijn en te onderhandelen over de echte verschillen, zodat een compromis mogelijk wordt. Er is een aantal mogelijkheden tijdens het onderhandelen. Als de kritiekgever je blijft lastigvallen met dezelfde kritiek en niet wil praten over een mogelijke oplossing, zit er niets anders op dan je mening rustig te herhalen, net zolang totdat de kritiekgever stopt. Dit wordt ook wel de ‘kapotte-grammofoonplaattechniek’ genoemd, je blijft herhalen alsof de plaat blijft hangen. De ander kan op den duur niets anders doen dan zich neerleggen bij wat je zegt. Een andere mogelijkheid is dat de kritiekgever akkoord gaat met een compromis, na de onderhandeling. Een derde optie is dat je inziet dat je het bij het verkeerde eind hebt. Je kunt dan het beste akkoord gaan met de kritiek en je excuses aanbieden voor de eventuele schade die je hebt aangericht. Bij deze manier van omgaan met kritiek gaat het erom hoe je je gevoelens uit. Je hoeft je gevoelens en ideeën niet voor je te houden. Het is juist goed ze aan de ander te laten zien. Maar als je alleen maar op kritiek kunt reageren met boosheid en afkeuring, vergiftig je de relatie met die persoon. Je boosheid en afkeuring direct uiten kan op de korte termijn opluchting geven, maar op de lange termijn werkt zo’n primaire reactie tegen je, omdat ze de bruggen naar andere mensen verbrandt. Daarnaast verspeel je de kans te leren van de terechte kritiek die iemand je had willen geven. En ten slotte, de kans is groot dat je je schuldig voelt en je jezelf straft, omdat je bent uitgevallen tegen een vriend.
Samenvatting van de reacties op kritiek die goed zijn voor je zelfwaardering
1 Vraag na wat de ander precies bedoelt, zodat het probleem duidelijk wordt. 2 Schiet niet direct in de verdediging, maar zoek naar een punt in de kritiek waarmee je het in beginsel eens kunt zijn. 3 Probeer een oplossing te vinden die voor beide partijen aanvaardbaar is. 4 Beschouw het krijgen van kritiek als een kans om iets te leren, een uitdaging. *Dit fragment komt uit Denk je sterk van Fred Sterk en Sjoerd Swaen.
